Nhức nhối nạn vi phạm bản quyền nhiếp ảnh

Nhiếp ảnh không chỉ là một loại hình nghệ thuật, mà còn có vai trò quan trọng trong đời sống xã hội. Nhiếp ảnh phản ánh trung thực đời sống xã hội, từ những khoảnh khắc đời thường đến những sự kiện lịch sử. Các tác phẩm nhiếp ảnh đang góp phần tôn vinh giá trị văn hóa dân tộc và quảng bá hình ảnh đất nước ra thế giới. Nhiếp ảnh không chỉ lưu giữ hình ảnh tư liệu, mà còn giữ vai trò lưu giữ lịch sử và những khoảnh khắc đẹp của phong cảnh, thiên nhiên.

Trong bối cảnh cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư, internet và mạng xã hội đang ngày càng phát triển do sự phổ biến và những ảnh hưởng của nó trên toàn thế giới. Số người sử dụng internet và mạng xã hội trên thế giới nói chung và ở Việt Nam nói riêng đang gia tăng mạnh mẽ theo thời gian. Ngoài tác động tích cực, internet cũng đang là môi trường phát sinh nhiều tiêu cực trong đó có việc đánh cắp các tác phẩm nhiếp ảnh từ các trang báo điện tử và mạng xã hội.

Là người hoạt động nhiếp ảnh 45 năm nay, tôi hiểu rất rõ những nhọc nhằn của những tay máy đam mê nhiếp ảnh, nhất là những nhiếp ảnh gia sáng tác ảnh nghệ thuật. Để có một bức ảnh là cả một quá trình lặn lội, săn tìm rồi tác nghiệp. Những địa danh đẹp thường không ở gần trung tâm tỉnh hay huyện lỵ nên phải thức dậy rất sớm, tính toán thời gian di chuyển để đến được nơi tác nghiệp, đường miền núi lại khó khăn về địa hình, sương mù, đèo cao, vực sâu, thiết bị chụp ảnh, ghi hình lại nặng, việc mang vác hàng chục kg để đi bộ hàng km rất vất vả hơn thế nữa còn phụ thuộc vào may rủi của thời tiết, tốn phí tiền bạc, công sức mà không tác nghiệp được. Người ngoài cuộc có thể hiểu được chi phí cho một chuyến du lịch là bao nhiêu sẽ biết những nhiếp ảnh gia sẽ tốn nhiều hơn thế. Để có hình ảnh người cấy cày trên những thửa ruộng bậc thang, ngồi dệt thổ cẩm, dắt con trâu, quăng chài, kéo lưới... đều phải bồi dưỡng tiền cho họ. Khó khăn, vất vả là thế nhưng vẫn có nhiều người không hiểu và sẵn sàng "ngồi mát ăn bát vàng" lấy đi những thành quả lao động nghệ thuật của tác giả mà không một lời xin phép. Nhiều nhiếp ảnh gia bức xúc khi phát hiện thấy ảnh của mình trên các trang báo và mạng xã hội.

Bức xúc về vấn nạn vi phạm bản quyền tác phẩm nhiếp ảnh, NSNA Nguyễn Dần chia sẻ: “Người ta lấy ảnh dùng kiểu như "ăn không trả tiền" đã diễn ra từ nhiều chục năm nay, nhưng những người bị mất ảnh tương tự như thế phần lớn không có phương cách gì yêu cầu trả bản quyền cho tác giả ảnh. Trong các cách thức “chôm” ảnh dễ dàng như: Trên mạng xã hội, các cuộc thi nhiếp ảnh đăng ảnh trên các trang web, ảnh lưu lại tại đơn vị tổ chức thi ảnh còn lưu trữ hàng vạn ảnh kỹ thuật số và tệ hơn nữa là các nhân viên ở những cơ sở in phóng ảnh đã copy rất nhiều file ảnh của những khách hàng là nhà báo, nhiếp ảnh gia và các cơ quan... Tôi cũng bị nhiều nơi “chôm” hàng trăm ảnh để họ in lịch nhỏ, lịch sổ tay, và họ in cỡ 30x45cm rồi bán ảnh cho các khách sạn treo trong các phòng ngủ. Tôi biết và bạn bè ở những tỉnh khác cũng thông tin như vậy. Điều tệ hại này vẫn đang diễn ra và bao giờ thì nó được ngăn chặn đang là câu hỏi của nhiều người.”

Vi phạm bản quyền đang xuất hiện ngày càng nhiều do nhu cầu quảng cáo thương mại, xây dựng hình ảnh cá nhân, báo chí thiếu hình ảnh minh họa, đồng thời việc khóa kiểm soát rò rỉ dữ liệu từ các nguồn trung gian như các cuộc thi ảnh, các cơ sở in phóng ảnh dịch vụ, mạng xã hội. Sử dụng hình ảnh bằng sản phẩm không phải do mình sở hữu, thậm chí còn sử dụng các công cụ trí tuệ nhân tạo xóa tên tác giả, chỉnh sửa hình ảnh nhằm mạo danh tác giả, tác phẩm khiến người ta nghĩ đến lương tâm, đạo đức và trách nhiệm của các tổ chức, cá nhân sử dụng trái phép các tác phẩm nhiếp ảnh. Được biết các web giao dịch thương mại tác phẩm ảnh trên thế giới họ đều rất coi trọng bản quyền tác giả, hơn thế nữa các tác phẩm gửi bán họ còn yêu cầu văn bản xác nhận cho phép của những người có mặt trong ảnh.

Bảo vệ quyền lợi hợp pháp của tác giả, bản quyền hình ảnh đã được nêu rõ trong Bộ Luật Dân sự và Luật Sở hữu trí tuệ cùng các nghị định đã ban hành. Theo Khoản 1 Điều 6 Luật Sở hữu trí tuệ năm 2005 (sửa đổi, bổ sung năm 2009) quy định: “Quyền tác giả phát sinh kể từ khi tác phẩm được sáng tạo và được thể hiện dưới một hình thức vật chất nhất định, không phân biệt nội dung, chất lượng, hình thức, phương tiện, ngôn ngữ, đã công bố hay chưa công bố, đã đăng ký hay chưa đăng ký”. Theo đó quyền tác phẩm được xác lập kể từ khi tác phẩm được công bố trên bất kỳ phương tiện truyền thông nào. Do vậy các tác phẩm đăng tải trên các nền tảng mạng xã hội mặc nhiên xác lập thời điểm công bố tác phẩm và được bảo vệ bản quyền theo quy định của pháp luật.

Vi phạm bản quyền tác phẩm nhiếp ảnh vẫn đang diễn ra hàng ngày trong đời sống xã hội. Ngăn chặn vấn nạn này đang cần những chế tài mạnh hơn nữa từ các cơ quan quản lý Nhà nước, các Hội Nhiếp ảnh cùng ý thức chấp hành pháp luật của các tổ chức, cá nhân và hơn thế nữa là đạo đức và ý thức trách nhiệm của mọi người.