Hiện nay, các bộ phận chức năng của Hội Nghệ sĩ Nhiếp ảnh Việt Nam đang tập hợp hồ sơ để trình Hội đồng của Hội xét trên cơ sở nội dung Thông tư số 03/2010/TT-BVHTTDL của Bộ VH, TT & DL, quy định chi tiết về tiêu chuẩn, quy trình, thủ tục, hồ sơ xét tặng giải thưởng Hồ Chí Minh, giải thưởng Nhà nước về VHNT và các văn bản hướng dẫn khác.Với mục đích cung cấp tới bạn đọc thông tin đa chiều để tham khảo, chúng tôi xin đăng lại toàn văn bài phỏng vấn này...
“Đến hẹn lại lên”- 5 năm một lần lại đến lượt các hội đề nghị Nhà nước xét tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh (HCM) và Giải thưởng Nhà nước cho hội viên của mình. Với nhiếp ảnh, sau hai đợt xét trước, có vẻ như đã cạn kiệt các tác giả, tác phẩm đủ tiêu chuẩn lọt vào các giải thưởng cao quý này.
PV đã có cuộc trò chuyện với một số nhà lý luận, nghệ sĩ nhiếp ảnh có tên tuổi về vấn đề này.
Theo các ông, một tác phẩm nhiếp ảnh như thế nào xứng đáng đề cử giải thưởng HCM và Nhà nước? Vậy thì đối chiếu theo tiêu chuẩn đó, hiện nay nhiếp ảnh đương đại VN đã có tác phẩm nào?
Nhà lý luận phê bình Vũ Huyến: Một tác phẩm đoạt Giải thưởng HCM hay Giải thưởng Nhà nước phải xứng tầm thời đại, gắn với một dấu mốc lịch sử của dân tộc. Nó phải tiêu biểu về giá trị sáng tạo, có giá trị lâu bền, định vị cho sự phát triển của VHNT. Ngay cả khi nhìn lại một số tác phẩm đoạt giải thưởng HCM và Nhà nước hai đợt trước cũng thấy rõ nhiều khi mới chỉ dừng ở giá trị tư liệu, dấu mốc lịch sử, mà chưa rõ dấu ấn sáng tạo nghệ thuật. Tất nhiên, hoàn cảnh nhiếp ảnh VN thời chiến tranh rất khó khăn, các nhà nhiếp ảnh sẵn sàng đánh đổi cả mạng sống của mình để có những tấm ảnh đắt giá ở đây được đặc biệt đề cao. Nhưng bây giờ, khi khoa học kỹ thuật ngày càng phát triển, thì rõ ràng đòi hỏi yêu cầu phải rất khắc nghiệt.
Giải thưởng HCM và Giải thưởng Nhà nước có thể tiếp tục có ở nhiều ngành VHNT khác, nhưng với nhiếp ảnh có lẽ là không ở thời điểm này. Nhiếp ảnh là nghệ thuật của khoảnh khắc, nhưng một bức ảnh phong cảnh đẹp khó có tầm vóc lớn được và một bức ảnh đơn lẻ dù đẹp có lẽ cũng chỉ xứng tầm giải ảnh xuất sắc quốc gia hằng năm thôi!
Nhà nhiếp ảnh Mai Nam (đã đoạt Giải thưởng Nhà nước đợt 2 với bộ ba tác phẩm “Cảnh giác”, “Chạy đâu cho thoát”, “Đi trực chiến”): Đã có lời mời tôi vào hội đồng xét giải này. Theo tôi, một bức ảnh đời thường bây giờ mà chọn cho giải thưởng HCM, Nhà nước là không thể. Tác phẩm phải có tác động ảnh hưởng mạnh mẽ đến tình hình chính trị, xã hội của đất nước và có tác dụng giáo dục sâu sắc cho toàn dân. Hiện nay các đề tài trong nhiếp ảnh đương đại VN là rất phân tán, không đi vào những đề tài lớn của đất nước.
Nhà nhiếp ảnh Quang Phùng: Giải thưởng HCM, Nhà nước đã trao cho ngành nhiếp ảnh hai đợt trước là xứng đáng. Những giải thưởng HCM, Nhà nước phải có tác động xã hội sâu sắc, thức tỉnh số đông công chúng. Ở nhiều nước, với những giải ảnh báo chí danh giá, họ lập cả một hội đồng xét giải, chọn ra những bức ảnh tốt nhất hằng ngày, hằng tuần, hằng tháng rồi mới tổng kết năm. Và có nhà nhiếp ảnh giành tới hàng trăm giải báo chí mà không một lần nào tự gửi đi thi, đều do hội đồng xét giải tự chọn.
NSNA Vũ Quốc Khánh, Chủ tịch Hội NSNAVN: “Tiêu chuẩn, quy trình, thủ tục, hồ sơ xét tặng giải thưởng Hồ Chí Minh, giải thưởng Nhà nước về VHNT đã được quy định rõ tại Thông tư số 03/2010/TT-BVHTTDL của Bộ VH, TT & DL, cũng như một số văn bản hướng dẫn khác. Theo đó, quy trình xét giải thưởng HCM, giải thưởng NN phải qua 3 Hội đồng, gồm: Hội đồng cấp cơ sở (do Hội NSNAVN thành lập); Hội đồng cấp bộ, ngành, tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương và Hội đồng cấp Nhà nước. Khi thực hiện xét tặng giải thưởng, các Hội đồng phải tuân thủ nghiêm túc các quy định nói trên. Chúng tôi hoàn toàn tôn trọng những ý kiến cá nhân của một số nhà lý luận - phê bình, nghệ sĩ nhiếp ảnh đã đăng trên Báo Lao động ngày 8/11/2010. Về vấn đề các ý kiến nêu ra: Liệu trong đợt xét giải thưởng HCM, giải thưởng NN lần này có những tác phẩm, cụm tác phẩm, công trình, cụm công trình chuyên ngành nhiếp ảnh xứng đáng được trao giải thưởng hay không, điều đó hoàn toàn phụ thuộc vào chất lượng của các tác phẩm, cụm tác phẩm, công trình, cụm công trình được các tác giả gửi đến. Hội đồng xét chọn của Hội NSNAVN sẽ xem xét khách quan trên cơ sở tiêu chuẩn, quy trình, thủ tục, hồ sơ… đúng theo quy định. Kết quả xét chọn của Hội đồng cấp cơ sở (do Hội NSNAVN thành lập) sẽ được trình lên các Hội đồng cấp trên để tiếp tục xem xét…” |
Còn những công trình nhiếp ảnh thì sao, thưa các ông?
Nhà lý luận phê bình Vũ Huyến: Đó phải là những công trình nhiếp ảnh lớn, có giá trị khoa học, nghiên cứu và sáng tạo. Hay những bộ ảnh đồ sộ nói được cả một chặng đường đã qua. Mà hiện ở ta chưa có. Thật sự tôi cũng trong hội đồng xét giải mấy lần trước đã thấy xét đợt 2 là cạn kiệt cả rồi. Những tác phẩm hay nhất đều đã công bố cả.
Nhà nhiếp ảnh Quang Phùng: Giải thưởng HCM, Nhà nước còn là vinh danh cuộc đời nghệ sĩ, một ý tưởng lớn đeo đuổi cả đời, làm gương cho các nghệ sĩ khác, không phải là chuyện đơn giản. Ví như bộ ảnh của một tác giả chụp về người khuyết tật cũng chỉ là việc thạo tay nghề, bày ra để chụp, có chút công phu và vấn đề cũng bó hẹp - chưa phải có tầm tư tưởng lớn. Trong khi ở nước ngoài, có những nhà nhiếp ảnh chuyên chụp chủ đề công bằng xã hội.
Có ý kiến cho rằng có người đoạt cả mấy trăm giải quốc tế cũng là một tiêu chuẩn sáng giá để xét?
Nhà phê bình Vũ Huyến: Tiêu chí giải thưởng chỉ để tham khảo. Nhất là giá trị giải thưởng đến đâu còn phải bàn, mấy giải thưởng của Fiap, Psa...- chỉ có giá trị vừa phải. Theo tôi, việc xét giải này không nên chỉ bó hẹp trong hội đồng nghệ thuật mà nên lấy ý kiến rộng rãi, đông đảo của anh em nghệ sĩ, của công chúng. Đưa các tác phẩm đề cử lên mạng, lên tạp chí của hội để lấy ý kiến khách quan, không nên bó hẹp trong một nhóm người.
Nhà nhiếp ảnh Quang Phùng: Căn cứ xét giải mà tính ở thi cử là hỏng bét. Nếu một nền nghệ thuật chỉ trông chờ vào thi cử thì quá sơ khởi và bế tắc. Nhất là những cuộc thi nghiệp dư theo kiểu Fiap, Psa... chỉ là chơi cho vui, không định giá được tài năng, đóng góp của nhà nhiếp ảnh.
Nhà nhiếp ảnh Mai <_st13a_place _w3a_st="on"><_st13a_country-region _w3a_st="on">Nam: Theo tôi, ngay việc xét tiêu chuẩn vào Hội NSNAVN có tính điểm ảnh treo đoạt giải Fiap đã là không đúng. Tiêu chí “đèm đẹp” và gọi là nhân văn (thích ảnh khuyết tật, già cả, lạc hậu...) của Fiap không hợp với ta. Nhiều ảnh đoạt huy chương Fiap không quảng bá được gì nhiều cho đất nước.
Rõ ràng hiện nay, nhiếp ảnh đương đại VN đang thiếu những tác phẩm, công trình lớn, nói theo cách nói của Hội Nghệ sĩ nhiếp ảnh VN là thiếu tác phẩm đỉnh cao. Vậy tác phẩm đỉnh cao ở đâu ra? Trước hết sáng tạo là nội lực thôi thúc từ bên trong của bản thân mỗi nghệ sĩ, nhưng vai trò định hướng của hội cũng có tiếng nói ở đây. Nhưng trước mắt, giới nhiếp ảnh VN vẫn có nhiều cái đích để phấn đấu trước khi hướng tới những giải thưởng cao quý như Giải thưởng HCM và Nhà nước.
