Ảnh ý tưởng – Một kỳ thú thi vị

Lời đầu tiên là bày tỏ lòng sung sướng yêu thích cuộc thi ảnh mới này. Khi có một cuộc thi nhiếp ảnh để các nghệ sĩ “Thỏa mãn giấc mơ sáng tạo của mình… hoàn toàn là sản phẩm của trí tưởng tượng” như văn bản cuộc thi đã nêu. Phải nói rằng trên thế giới nhiều quốc gia đưa thể loại ảnh này từ xa xưa. Có tác giả nảy ý tưởng rồi sau đó mới tìm nhân vật, tìm bối cảnh. Chụp nhân vật chỗ này, chụp bối cảnh chỗ khác sau đó về nhà dùng máy rọi, che chắn ánh sángtừng vị trí trên giấy ảnh để ghép người, ghép cảnh tạo nên một bức ảnh theo ý tưởng của riêng mình. Có tác giả trong lúc tác nghiệp tiếp cận với nhân vật điển hình, sau đó mới đi tìm kiếm hoàn cảnh điển hình sau đó, về phòng tối ghép lại để tạo ra một tác phẩm có sức thuyết phục, ấn tượng. Thể loại ảnh này, các nước tiến bộ về khoa học kỹ thuật, các nghệ sĩ nhiếp ảnh đã sử dụng các phần mềm tin học về hiệu ứng hình ảnh đểdựng và tạo nên, nhiếp ảnh chân thực trung thực cuộc sống không thể có.

Ảnh ý tưởng là ảnh có ý thức tư tưởng trong nhiếp ảnh.

Mấy năm trước đây nhiều nhà lý luận nhiếp ảnh trong các lớp phụ đạo, tập huấn nhiếp ảnh tại tỉnh Kon Tum… phân tích rằng: Tôi chụp lá cờ Tổ quốc Việt Nam trên nóc nhà Rông, điều đó tôi khẳng định rằng Đảng ở trong lòng dân, ở trong lòng đồng bào Tây Nguyên. Chụp mặt trời ở giữa con đường đi như ý thơ Tố Hữu “Mặt trời chân lý chói qua tim”. Hình tượng mặt trời là hình ảnh ẩn dụ ánh sáng của Đảng, là “chân lý” nên nhiều nhiếp ảnh chụp mặt trời mọc trên công, nông trường, trên đường dây điện cao thế, trên trạm biến áp… Ý nghĩ của các nghệ sĩ nhiếp ảnh thời kháng chiến đúng là như vậy. Có thể nói đó là ý thức: Trong nhiếp ảnh có ý tưởng, chứ đó không phải là ảnh ý tưởng.

Nói đến Ý tưởng trong nhiếp ảnh, chúng ta đã xem bộ ảnh “Sự trăn trở về môi trường” của NSNA Hoàng Quốc Tuấn (MFIAP) chỉ sử dụng chiếc khay, sơn nước, bột màu và những nhân vật như chim, ngêu, sò, cây, lá .v.v… diễn tả môi trường từng ngày, từng giờ bị hủy diệt. Nhờ có ý tưởng và ý tưởng mang tầm lịch sử… nên nhiều nghệ sĩ có một vài tác phẩmnổi trội trong những năm gần đây về ảnh môi trường .

Có ý tưởng trong lúc chụp ảnh là cái gốc của ảnh ý tưởng.

Anh chụp cái gì, anh chụp như thế nào… đầu tiên chúng ta tìm nội dung tác phẩm. Một cốt truyện, một câu chuyện, trong đó có nhân vật cụ thể, có thời gian không gian nhất định, mang tính đặc trưng đặc thù vùng miền… mà người xem không hề nhầm lẫn con người trong từng ngành nghề nhất định mà tác giả muốn ca ngợi vẻ đẹp của nó, phê phán cái lạc hậu trì trệ kéo lùi bước tiến của xã hội của chúng ta.Cuộc sống thì muôn màu muôn vẻ. Cái xấu, cái tiêu cực đầy rẫy nhưng cái đẹp, cái tích cực, cái tiến bộ thì cũng nhiều vô kể. Chúng ta quan sát, chúng ta ngẫm nghĩ thì vô vàn vấn đề chúng ta chụp, chúng ta làm. Nghệ thuật phản ánh hiện thực, góp phần xây dựng cuộc sống, ảnh ý tưởng của các nghệ sĩ nhiếp ảnh cũng là những chiến sĩ trên mặt trận ấy.

Phong trào tình nguyện hiến máu nhân đạo, tình nguyện về vùng lũ cứu dân trong cơn hoạn nạn, phong trào lá lành đùm lá rách. Có nhiều gia đình rất nghèo còn nhiều thiếu thốn vẫnvui vẻ chia sẻ mọi nỗi đau. Phong trào người tốt việc tốt, những tình cảm đạo đức trong sáng, sự phát triển tích cực của xã hội… là đề tài cho các nghệ sĩ nhiếp ảnh thỏa thích sáng tạo. Cũng như phương pháp sáng tác hiện thực xã hội chủ nghĩa, nhiếp ảnh của chúng ta nhất nhất“Góp phần khẳng định chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước trong việc khuyến khích nghệ sĩ vừa kế thừa truyền thống, vừa tiếp thu có chọn lọc trào lưu văn hóa thế giới, sáng tạo nhiều tác phẩm có giá trị, làm phong phú thêm đời sống tinh thần của nhân dân”. Chúng ta hoàn toàn hưởng ứng nội dung trên thì cũng tức là chúng ta ít đề cập đến mặt trái của xã hội, những tiêu cực của xã hội. Phản ánh mặt tích cực, những tâm hồn đạo đức trong sáng Việt Nam. Trên mặt trận thì dũng cảm kiên cường hiên ngang bất khuất, trong lao động thì luôn cải tiến và sáng tạo. Phụ nữanh hùng trung thủy đảm đang , học sinh chúng ta thì thông minh hiếu học v.v… Chúng ta thỏa thích sáng tạo phải nằm trong khuôn khổ sáng tác theo đường lối văn hóa văn nghệcủa Đảng góp phần đưa nhiếp ảnh đương đại phát triển.

Nếu chỉ có ý tưởng, có nội dung trong nhiếp ảnh thì chưa đủ để hình thành Ảnh Ý tưởng.

Ở đây tôi khẳng định yếu tố quan trong để hình thành Ảnh Ý tưởng là sử dụng nhuần nhuyễn các thủ pháp nghệ thuật, sử dụng các thiết bị kỹ thuật, sử dụng thành thạo các phần mềm tin học trong việc tạo hình, tạo khối, tạo đường nét, ánh sáng, màu sắc… mới “chuyển tải những thông điệp mang tính tích cực về mọi vấn đề của đời sống xã hội”. Nói một cách nôm na, dùng thủ pháp tương phản, ẩn dụ, hoán dụ, nhân cách hóa… trong bố cục của ảnh. Chúng ta sử dụng ống kính góc rộng, siêu rộng để bóp méo sự thật, chúng ta sử dụng photoshop để tạo hiệu quả của bức ảnh… Điều này sẽ góp phần nâng cao nhận thức, tư tưởng ; tầm nghiên cứu hiểu biết trong giới văn nghệ sĩ, nhất là đội ngũ nhiếp ảnh nghệ thuật. Ảnh nghệ thuật không thể chỉ có nhiếp ảnh khoảnh khắc. Trong nhiếp ảnh báo chí có dáng dấp nghệ thuật, trong ảnh nghệ thuật cũng có tính báo chí sâu sắc, nói như vậy không thể áp đặt ảnh nghệ thuật lúc nào cũng phản ánh chân thực cuộc sống. Ảnh Ý tưởng năm 2012 sẽ là bộ ảnh đặc biệt của Việt Nam, chứng minh hùng hồn sự sáng tạo kỳ thú của Nhiếp ảnh. Chúng ta viết văn, làm thơ bằng máy chụp ảnh; chúng ta sáng tác âm nhạc bằng máy chụp ảnh; chúng ta cho nhân vật ảo thuật nhảy múa bằng nhiếp ảnh;chúng ta tạo hình tạo khối như ngành điêu khắc, kiến trúc bằng máy chụp ảnhvà cũng vẽ hình như bộ môn hội họa bằng máy chụp ảnh… mới gọi là kỳ thú hết chỗ chê.

Có ý tưởng để xây dựng tác phẩm bằng chất liệu hình ảnh và nhờ vào tài năng phối kết hợp, chặt chẽ thống nhất, sắp đặt nhân vật trong không gian, bối cảnh hợp lý, sử dụng đúng và như thật ánh sáng của nhiếp ảnh… nói tóm lại: Ảnh Ý tưởng là ảnh chứa đựng một câu chuyện được sắp xếp tạo hình tạo khối bằng phương pháp thủ công.

Cái lý lẽ, cái hay, cái đẹp của Ảnh Ý tưởng có tính chất kỳ thú thi vị là ở chỗ đó. Cũng như các bộ môn nghệ thuật khác, khi nghệ sĩ xây dựng tuyến nhân vật, xây dựng tác phẩm thì khả năng xảy ra : có tác phẩm sống, có tác phẩm chết; có tác phẩm vừa xuất hiện thì vào thùng rác, có tác phẩm chếtnhưng vài năm sau trở thành anh hùng, trái lại có tác phẩm lên bục vinh quang nhưng sau đó biệt tăm không ai biết đến…

Trên thế giới, nhìn tổng quát có 03 thể loại ảnh có nội dung gần với Ảnh Ý tưởng.

* Đó là thể loại ảnh Sáng tạo, có tên thường gọi là Creativity. Các cuộc thi của các Salon ảnh của USA, của Pháp, Hungary, Arghentina… thường có thể loại này, thể loại ảnh Creativity.

Ảnh “ATTACHMENTTO THE SEA-3”, “ATTACHMENTTO THE SEA-4” của Mikhail Bondar, Ukrainegần giống như nhau vẫn đoạt hai huy chương Vàng PSA tại cuộc thi thường niên của Mỹ. Thuyền buồm bay lên không trung chinh phục vũ trụ, phong cách cổ điển 

Tác giả người Thụy Điển, Marleene Lestander thì bay bổng hơn em bé trên một chiếc long chim

* Thể loại ảnh Thể nghiệm, tên thường dùng Experimental ở các Salon ảnh thường niên của Secbi, Hungary,Thổ Nhỉ kỳ,Tây ban nha… làExperimental . Trong thực tế chúng ta thường gặp, thể loại ảnh Sáng tạo- Creativity, hay ảnh Thể nghiệm- Experimental có những nét tương đồng và giống nhau. Sáng tạo hay thể nghiệm cũng thể hiện kỹ thuật bày tỏ cảm xúc thái độ, thế giới quan và nhân sinh quan của tác giả . Ảnh John Newton nghệ sĩ nhiếp ảnh Australia thì cường điệu phong cảnh thiên nhiên đặt niềm yêu thương quý trọng cần phải nâng niu chăm sóc

Nghệ sĩ nhiếp ảnh người Mỹ, Frank Crommelinphối màu hòa trộn giữa hoavà cái đẹp của tạo hóa để diễn tả vẽ đẹp thiên thần của phụ nữ

Nghệ sĩ nhiếp ảnh Javier Castelo người Arghentina có ý tưởng thể nghiệm về bộ môn thể dục dụng cụ, biểu diễn môn Vòng treo chỉ cần hai chùm bong bóng bay.

Một thể loại ảnh nữa, chúng ta thường gặp đó là thể loại ảnh Ý niệm - Conceptual Photography. Năm 2009 trong làng nhiếp ảnh , nhóm nhiếp ảnh “Xôn xao xóm lần thứ 2” đã đưa vấn đề này trên diễn đàn nhiếp ảnh: Thi ảnh Ý niệm.ConceptualPhotographylàm xôn xao dư luận, nhiều ý kiến cho rằng khó hiểu, nhưng cũng có tác giả cho là mới lạ và hay. Kết quả cuộc thi ảnh không thành, bốn năm tác giả tham gia mấy bộ ảnh, sau đó “xôn xao xóm lần hai” hủy bỏ.

Thể loại ảnh ConceptualPhotography này là sự sắp đặt, có tính chất trừu tượng, triết lý sâu sắc. Ở mức độ cao hơn , có chiều sâu của các bộ môn triết học, ảnh Ý niệm súc tích, đòi hỏi tư duy hơn nhiều.

Nhà nhiếp ảnh ý niệmMisha Gordin sinh năm 1946 tại Riga-thủ đô nước CH Latvia thuộc Liên Xô cũ, với một loạt những sáng tác thời điểm đó chưa có photoshop, chỉ ghép bằng kỹ thuật phòng tối cũng gây tiếng vang lớn.

Tôi đưa ra một số sáng tác của Misha Gordin để chúng ta ngẫm nghĩ, suy luận để chúng ta thai nghén đứa con tinh thần của mình.

- Bóng của giấc mơ:

- Ở nhà tù, ông có bộ ảnh:

- Cuộc sống của con người thì sao:

Sau đó ông phát triển thêm:

Chung quy lại, Ảnh Ý tưởng là sự tổng hợp cái ý thức tư tưởng của nghệ sĩ, đồng thời qua bàn tay điêu luyện khéo léo mới hình thành. Có nội dung sâu sắc, có ý nghĩa xã hội tích cực, ảnh ý tưởng mang tính Đảng, tính nhân dân,tính dân tộc, tính đại chúng; nhưng không có một kỹ thuật điêu luyện, có ánh sáng nhiếp ảnh đẹp, có hình khối đường nét màu sắc ấn tượng thì tác phẩm chưa hoàn hảo.

Những năm gần đây, Nhiếp ảnh Việt Nam xuất hiện những tay máy nổi trội trong thể loại ảnh Ý tưởng là NSNAVN Hoàng Quốc Tuấn, Đào Tiến Đạt, Trần Phong, Dương Quốc Định, Dương Thanh Khôi… Phải nói rằng, tác giả giành nhiều giải thưởng Quốc tế, nhiều Cúp, nhiều huy chương của thể loại ảnh Sáng tạo, Thể nghiệm là nghệ sĩ nhiếp ảnh Hương Vượng. Đây là sở trường, là hướng đi riêng, là nét bẩm sinh trời phú cho Hương Vượng. Một số bài báo và một số tác giả còn nhỏ tuổi, non trẻ, chưa hiểu về thể loại ảnh này nên có nhiều ý kiến chưa đúng, cho rằng ảnh photoshop không thực.Ảnh của Hương Vượng là ảnh sắp đặt để chụp, để gởi gắm tâm sự, trình bày một thái độ, một ý kiến có trách nhiệm trước cuộc sống.Ánh sáng tạo và thể nghiệm của anh:Ảnh cầu nguyện - PRAYING mang nét tâm linh, thầm kín của nhà tu hành không hành lễ trong nhà thờ. Trong đêm tối có ánh trăng lờ mờ trên vùng đất khô hạn cầu nguyện…

Ảnh giấc mơ - DREAMcủa Hương Vượngtuổi thơ được bay lên không trungrất bình dị chân chất

Nhiếp ảnh thế giới, nếu nghiên cứu nghiêm túc chúng ta thấy rất rõ quan điểm sáng tác ảnh Ý tưởng của chúng ta: Sắp xếp nhân vật, sự kiện, hoặc chọn đề tài trên quan điểm nghệ thuật vị nghệ thuật. Trái lại, chúng ta sáng tác văn học nghệ thuật nói chung, nhiếp ảnh nói riêng trên quan điểm ánh sáng Văn nghệ của Đảng, nghệ thuật phải phục vụ nhân sinh.

Những vấn đề tôi mạo muội đưa ra để chúng ta cùng xem và ngẫm, hy vọng cùng hiểu rõ hơn về thể loại ảnh Ý tưởng. Chúng ta sẽ chiêm ngưỡng cái Kỳ thú thi vị chỉ có thể có trong thể loại ảnh Ý tưởng năm 2012.