Sức mạnh của bố cục: Khi nhiếp ảnh không còn là những quy tắc cứng nhắc

Dẫn lời của Edward Henry Weston, một trong những nhiếp ảnh gia có ảnh hưởng nhất nước Mỹ thế kỷ 20, Nathan McCreery đặt ra câu hỏi: "Ai đã viết ra những quy tắc đó? Và tại sao tôi phải coi chúng như chân lý? Nếu bố cục có thể dạy được, thì ai cũng có thể trở thành nghệ sĩ. Các quy tắc bố cục thực chất chỉ là sự sao chép từ các bậc thầy thực thụ và được những kẻ bắt chước yếu ớt dùng để tạo ra những thứ vô hồn."

Thực tế, trong thời đại mà hàng triệu bức ảnh được đăng tải lên mạng xã hội mỗi ngày, sự rập khuôn trong cách sắp đặt hình ảnh đang khiến nhiều tác phẩm trở nên mờ nhạt. Làm thế nào để những bức ảnh của bạn thực sự nổi bật?

McCreery tin rằng điều quan trọng nhất không phải là tuân thủ các quy tắc, mà là đặt ra những câu hỏi:

Bức ảnh này có đẹp với chính tôi không?
Tôi có cảm nhận được điều gì từ nó không?
Nó có truyền tải được thông điệp mà tôi muốn không?

Nếu câu trả lời là có, thì đó chính là một bố cục tốt.

Thoát khỏi "bẫy" của những quy tắc gò bó

Mối nguy lớn nhất của việc tuân theo những quy tắc cứng nhắc là bạn có thể đánh mất giọng điệu riêng của mình. Khi sao chép phong cách của người khác mà không có sự sáng tạo, bạn vô tình trở thành một phiên bản nhạt nhòa.

McCreery chia sẻ câu chuyện từ một người bạn – một nhiếp ảnh gia phong cảnh nổi tiếng. Khi ai đó hỏi vì sao anh ta sắp đặt bố cục theo cách không phổ biến, câu trả lời đơn giản là: "Vì tôi thích như vậy."

Sự tự tin vào phong cách riêng rất quan trọng. Tuy nhiên, nếu quá nhiều người cùng có ý kiến phản đối, có lẽ đã đến lúc bạn nên xem xét lại cách tiếp cận của mình.

Dưới đây là một số yếu tố giúp bạn xây dựng bố cục mạnh mẽ mà vẫn giữ được cá tính nhiếp ảnh:

1. Cân bằng

Một bức ảnh có bố cục cân bằng giúp người xem cảm thấy hài hòa. Cân bằng có thể được tạo ra qua sự đối xứng hoặc sự phân bổ hợp lý của các yếu tố trong khung hình.

Một nguyên tắc phổ biến là không đặt đường chân trời ngay giữa khung hình. Tuy nhiên, đôi khi sự phá cách như đặt đường chân trời ngay trung tâm, lại có thể tạo ra hiệu ứng thị giác ấn tượng hơn.

2. Nhịp điệu và hướng chuyển động

Bố cục trong nhiếp ảnh có thể được so sánh với nhịp điệu trong âm nhạc. Một bức ảnh có thể mang đến cảm giác nhẹ nhàng, uyển chuyển như giai điệu của Mozart, hoặc mạnh mẽ, dữ dội như bản giao hưởng số 5 của Beethoven.

Bạn muốn bức ảnh của mình gợi lên cảm giác gì? Hãy để ánh sáng, đường nét và chuyển động trong ảnh giúp truyền tải thông điệp đó.

"Explosive Sky, Routt County" – Một ví dụ điển hình về việc sử dụng nguyên lý Scheimpflug để giữ độ sắc nét tối đa trong khung hình. Tác giả sử dụng máy ảnh Toyo 45A, ống kính 65mm Sinaron, kính lọc #21. Phim Kodak T-Max 100. Ảnh: Nathan McCreery/Fstoppers.

3. Kết cấu (Texture)

Kết cấu là yếu tố giúp ảnh có chiều sâu và cảm giác chân thực hơn. Nó được tạo ra nhờ hướng chiếu sáng, độ tương phản và cường độ ánh sáng.

4. Không gian trong khung hình

Mỗi khoảng trống trong ảnh đều có ý nghĩa. Liệu bạn muốn có những vùng trời rộng lớn để tạo cảm giác bao la? Hay bạn muốn tận dụng vùng tối để làm nổi bật chủ thể?

5. Sự tương phản thị giác

Những yếu tố ít xuất hiện nhất trong khung hình thường thu hút sự chú ý nhiều nhất. Hãy tận dụng điều này để hướng mắt người xem đến điểm nhấn quan trọng.

"Dwarf Dogwood and Ferns, Montana" – Sự lặp lại của các hình dạng tự nhiên giúp tạo nên một bố cục mạnh mẽ. Tác giả cho biết đã bị thu hút bởi những hình dạng lặp lại, dẫn mắt trực tiếp vào trung tâm bố cục, nơi có bông hoa Dwarf Dogwood. Do thời gian phơi sáng khá dài, ông quyết định đã chọn chụp kỹ thuật số bằng Canon 6D và ống kính Canon 24-105mm. Ảnh: Nathan McCreery/Fstoppers.

6. Điểm thu hút chính

Mắt người có xu hướng bị thu hút bởi vùng sáng nhất, rõ nét nhất hoặc có màu sắc nổi bật nhất trong ảnh. Đây chính là nơi người xem sẽ tập trung đầu tiên.

"Backlit Aspens, Lake Fork of the Gunnison" – Cây bạch dương sáng rực rỡ trở thành điểm nhấn nổi bật giữa nền tối của rừng cây. Nhiếp ảnh gia đã sử dụng máy ảnh Toyo 45A, ống kính 300mm Rodenstock, kính lọc #21 Light Red và phim Kodak T-Max 100 để ghi lại khoảnh khắc này. Ảnh: Nathan McCreery/Fstoppers.

7. Đường dẫn hướng mắt

Những đường thẳng, đường cong hoặc dãy vật thể có thể giúp hướng mắt người xem đến chủ thể chính. Hãy thử sử dụng những yếu tố này để tạo chiều sâu cho ảnh.

8. Góc chụp (Camera Position)

Sự thay đổi nhỏ về góc máy có thể tạo ra khác biệt lớn. Hãy suy nghĩ về đường chân trời, sự cân đối giữa tiền cảnh và hậu cảnh, cũng như cách giấu đi những chi tiết gây rối mắt.

9. Lớp bố cục (Foreground – Midground – Background)

Những bức ảnh có tiền cảnh, trung cảnh và hậu cảnh rõ ràng sẽ có chiều sâu tốt hơn. Một sai lầm phổ biến là có hậu cảnh đẹp nhưng tiền cảnh trống rỗng, làm mất đi sự cân đối của khung hình.

"Storm, Holland Lake" – Bố cục ba lớp giúp tăng chiều sâu cho bức ảnh. "Khi đang leo núi, tôi bất ngờ bị cơn bão ập đến. Ngay lúc đó, tôi chỉ mong những đám mây sẽ tràn xuống dãy núi phía xa để tạo hiệu ứng kỳ ảo. Và đúng như mong đợi, khoảnh khắc ấy đã diễn ra", McCreery chia sẻ. Tác giả đã sử dụng máy ảnh Toyo 45, ống kính 150mm Sinaron, kính lọc #21 Light Red, phim T-Max 100. Ảnh: Nathan McCreery/Fstoppers.

10. Nếu nghi ngờ, hãy cắt bớt!

Đừng ngại crop ảnh nếu có những yếu tố không cần thiết. Loại bỏ những chi tiết không đóng góp vào câu chuyện sẽ giúp bố cục trở nên chặt chẽ hơn.

11. Tránh các yếu tố gây xao nhãng ở rìa ảnh

Một chi tiết nhỏ lọt vào khung hình có thể làm giảm sức hút của ảnh. Hãy chú ý đến rìa ảnh và loại bỏ những thứ không cần thiết.

"Chamisa y Cottonwoods, Mesa" - Một bức ảnh đầy tiềm năng nhưng chưa đạt đến kỳ vọng của tác giả. Ông cho biết: "Tôi chưa bao giờ có được khung hình đúng với những gì mình hình dung khi chụp bức ảnh này. Tôi không chụp theo kiểu "bấm máy đại rồi chọn sau", nhưng luôn cân nhắc kỹ từng khoảnh khắc, kiểm tra histogram để có kết quả tốt nhất mà không cần đến HDR". McCreery đã sử dụng máy ảnh Canon 6D, ống kính Canon 17-40mm để thực hiện bức ảnh này. Ảnh: Nathan McCreery/Fstoppers.

Bố cục là công cụ, không phải giới hạn

Những yếu tố kể trên không phải là quy tắc bắt buộc, mà chỉ là công cụ để bạn xây dựng bố cục theo cách của riêng mình.

Điều quan trọng nhất là giữ được phong cách cá nhân và không rập khuôn theo khuôn mẫu có sẵn. Hãy luôn đặt câu hỏi “Điều gì sẽ xảy ra nếu…?”, thử nghiệm nhiều cách tiếp cận khác nhau và tin vào trực giác của bản thân.

Cuối cùng, hãy nhớ rằng: Nhiếp ảnh là nghệ thuật, và nghệ thuật không có giới hạn!