Bến Vàm Lũng - điểm cuối đường Hồ Chí Minh trên biển

Tại bến này cách nay hơn 63 năm, chiếc tàu đầu tiên do Anh hùng Lực lượng Vũ trang Bông Văn Dĩa chỉ huy, cùng đoàn thủy thủ xuất phát từ rạch Cá Mòi đã vật lộn 7 ngày đêm với sóng gió để cập bến sông Nhật Lệ (Quảng Bình) vào ngày 7/8/1961. Sau một thời gian chuẩn bị, đêm 10/4/1962, đội tàu của Bông Văn Dĩa rời cửa sông Nhật Lệ theo đường biển vào Nam. Đêm 18/4/1962, tàu cập bến Vàm Lũng an toàn, chở trên 30 tấn vũ khí. Cũng trong năm đó, bến này còn tiếp nhận thêm hơn 100 tấn vũ khí từ các tàu không số. Từ đây, vũ khí được chuyển đi khắp các chiến trường miền Nam.

Cán bộ, chiến sĩ Đoàn 962. Ảnh: Tư liệu

Trung úy Dương Thanh Hải, nguyên cán bộ Đoàn 962, Quân khu 9 cho biết, nhiệm vụ của đoàn 962 thì đón ở các vàm cập mé biển từ Hố Gùi, Giá Lồng Đèn, Vàm Lũng, Vàm Kiến Vàng… rất là nhiều vàm để cho tàu đem vũ khí vô. Nhưng đối với Vàm Lũng là vàm đặc biệt. Bởi vì trước khi chuyển vũ khí từ Bắc vào Nam thì mình chuẩn bị kho tàn cất trong rạch nhỏ, kính đáo, rừng rập đảm bảo không cho địch và máy bay phát hiện. Nói chung từ khi nhận hàng, giữ kho thì vũ khí phải đảm bảo 100%.

Tàu không số của Đoàn 962 vận chuyển vũ khí. Ảnh: Tư liệu

Đoàn 962 là phiên hiệu của đơn vị này được lấy theo mốc thời gian từ chuyến tàu không số đầu tiên cập bến năm 1962. Theo Đại tá Khưu Ngọc Bảy, nguyên Trung đoàn trưởng, Đoàn 962, Quân khu 9 là một trong những chiến sĩ tham gia xây dựng bến Vàm Lũng để tiếp nhận vũ khí từ “Đoàn tàu Không số” có được sự an toàn ấy, ngoài lòng quả cảm, sự sáng tạo của các cán bộ, chiến sĩ còn nhờ vấn đề cốt yếu là sự chở che, đùm bọc, bảo vệ của dân. Ngày đó, cả tàu và người đều ẩn giấu trong rừng đước, rừng mắm suốt cả ngày lẫn đêm. Chính người dân là nguồn động viên về mặt tinh thần, chia sẻ với các cán bộ, chiến sĩ từng manh áo, chén cơm để xây dựng nên một bến tàu độc đáo - bến tàu giữa lòng dân.

Tàu không số của Đoàn 962 vận chuyển vũ khí cập bến Vàm Lũng. Ảnh: Tư liệu

Đại tá Khưu Ngọc Bảy, nguyên Trung đoàn trưởng, Đoàn 962, Quân khu 9 cho biết thêm, không đầy 2 tháng mà phải di dời hơn 1.000 dân, mà người ta tự giác đi, nhường đất cho Đoàn 962. Một khu rừng mênh mông như vậy không có hàng rào thép rai, không có chông mìn gì hết, mà sự bảo vệ của nhân dân vòng ngoài, không có dân thì không giữ được vì thám báo nó sẽ phát hiện, nhờ sự đùm bộc của nhân dân để tồn tại. Chính tấm lòng, tình yêu thương, sự che chở và hy sinh thầm lặng của nhân dân đã góp phần làm nên chiến thắng vẻ vang khắc sâu vào lịch sử như một bản hùng ca.

Đại tá Khưu Ngọc Bảy, nguyên Trung đoàn trưởng, Đoàn 962, Quân khu 9 kể lại những điểm giấu vũ khí trong rừng trên bản đồ

Đã mấy chục năm trôi qua, nhưng bà Phan Thị Lợi ở xã Phan Ngọc Hiển, tỉnh Cà Mau vẫn không quên được những năm tháng khó khăn trong kháng chiến chống Mỹ. Ngoài những thiếu thốn trăn bề, nhưng thiếu nước ngọt sinh hoạt và sử dụng là một trong những vấn đề bức bối nhất.

Bà Phan Thị Lợi ở xã Phan Ngọc Hiển, tỉnh Cà Mau còn giữ lại những kỷ vật thiết bị cất nước ngọt cho đến ngày nay

Trong thời kỳ chiến tranh nhân dân ở đây khổ lắm, không có nước ngọt để uống và sinh hoạt. Nên từng hộ dân trong rừng tự chế tạo ra công cụ để lọc nước mặn thành nước ngọt. Ban đầu cũng gặp nhiều khó khăn, nhưng dần dần có kinh nghiệm nên cất nước ngọt cũng đủ cho bộ đội dùng chung. Dù thiếu thốn, không đủ cơm ăn, nước uống, quân địch càn quét từng ngày, nhưng nhân dân Phan Ngọc Hiển vẫn quyết tâm nuôi giấu bộ đội. Từng giọt nước nghĩa tình được bà con chắt chiu, san sẻ với cán bộ, chiến sĩ Đoàn 962. Với tâm nguyện của mình muốn làm sao đất nước mình được độc lập, tự do, bà Lợi chia sẽ.

Trung úy Dương Thanh Hải, nguyên cán bộ Đoàn 962, Quân khu 9 thuyết trình về ý nghĩa lịch sử bến Vàm Lũng cho học sinh

Một thực tế đã cho thấy trong các bến, bến Vàm Lũng là nơi tiếp nhận nhiều chuyến tàu không số cập bến thành công nhất. Với bề dày truyền thống lịch sử cách mạng hào hùng, giai thoại về những chiến công thầm lặng của "Ðoàn tàu không số”, dấu ấn về những chiến công của quân, dân Phan Ngọc Hiển đã góp phần làm nên đại thắng mùa xuân 1975.

Khu di tích bến Vàm Lũng

Hiện nay, Khu Di tích lịch sử bến Vàm Lũng tổ chức nhiều hoạt động giáo dục truyền thống cho thế hệ trẻ, đặc biệt là học sinh, sinh viên. Một trong những địa chỉ đỏ về giáo dục truyền thống ở Cà Mau là Di tích lịch sử thuộc tuyến đường Hồ Chí Minh trên biển.