Cách đây 103 năm, tại thủ đô Paris, báo Đời sống Công nhân, cơ quan Trung ương của Tổng Liên đoàn Lao động Pháp, đã đăng một thông báo nổi bật: "Giới thiệu với độc giả và các bạn. Ảnh chân dung nghệ thuật đủ kiểu. Giá từ 25 Franc. Cả khung giá từ 45 Franc. Nguyễn Ái Quốc, 3 phố chợ Depacteri'acsơ-Paris.”
Công chúng Paris đã quen thuộc với tên tuổi Nguyễn Ái Quốc qua nhiều bài báo trên các tờ Báo Nhân đạo, Điện tín Quốc Tế, Công chúng. Giờ đây, họ biết thêm rằng người thanh niên yêu nước Việt Nam này còn mưu sinh bằng nghệ thuật nhiếp ảnh. Vào thập kỷ đầu của thế kỷ 20, kỹ thuật chụp ảnh đen trắng trên phim kẽm mới xuất hiện ở phương Tây. Khách chụp ảnh chủ yếu là giới thượng lưu, đòi hỏi tay nghề cao từ người thợ. Nếu ảnh không đạt yêu cầu, họ trả lại ngay và người thợ phải chịu mọi chi phí.
Với số tiền ít ỏi từ nghề ảnh, Nguyễn Ái Quốc chỉ đủ thuê một căn buồng nhỏ, đủ chỗ cho chiếc giường và cái bàn con. Cái thau rửa mặt phải để trên bàn, khi cần viết hoặc rửa ảnh, thau nước được đẩy vào gầm giường.
Trong căn buồng gác hai tồi tàn, giá lạnh, không bếp sưởi mùa đông này, Nguyễn Ái Quốc vừa chăm chút những bức ảnh chân dung nghệ thuật, vừa viết báo, kịch, văn để tố cáo chế độ thực dân tàn bạo ở Đông Dương, Bắc Phi, Ấn Độ; châm biếm vua bù nhìn Khải Định. Cũng từ căn phòng này, những dự án tổ chức thành lập “Hội những người Việt Nam yêu nước”, “Hội liên hiệp quốc gia thuộc địa”, và việc xuất bản các tờ báo Le Paria, Việt Nam Hồn đã được hình thành.
Ba mươi năm sau, tại căn cứ địa kháng chiến ở Việt Bắc, Nguyễn Ái Quốc, lúc này là Chủ tịch Hồ Chí Minh, đã nhiều lần hướng dẫn nhà nhiếp ảnh Đinh Đăng Định kỹ thuật chấm một bức ảnh sao cho đẹp. Là thợ ảnh có kinh nghiệm, từng khẳng định tay nghề tại Paris vào những năm 1920, Bác Hồ chỉ vẽ cách bố cục một bức ảnh sao cho tự nhiên, có hồn để các phóng viên thể hiện sinh động đề tài “Kháng chiến kiến quốc” trong tác phẩm báo chí và ảnh nghệ thuật.
Những dịp đi chiến dịch, Bác Hồ luôn thông cảm với nguyện vọng của phóng viên muốn có bức ảnh đẹp về mình. Bác tinh tế tạo dựng khung cảnh hài hòa cho nhà nhiếp ảnh chọn khoảnh khắc sáng tạo tác phẩm. Khi về nước lãnh đạo cách mạng, Bác vẫn quan tâm tới nội dung và chất lượng thông tin, hình thức thể hiện của ảnh báo chí.
Sau khi Báo Nhân Dân ra hàng ngày và bắt đầu in ảnh đen trắng, Bác nhắc nhở Tổng Biên tập Hoàng Tùng, Trần Quang Huy, Vũ Tuân chú ý tính chân thật của ảnh báo chí, tránh bố trí ảnh quá trang trí mà cần phản ánh vẻ đẹp vốn có của đời sống. Bác thường sửa lại nội dung chú thích ảnh và gửi báo cho Ban Biên tập để rút kinh nghiệm. Bác khuyến khích sử dụng ảnh “chân dung người tốt việc tốt” thật nhiều, thật thường xuyên. Những bức ảnh chân dung đẹp, lột tả tình cảm của nhân vật, Bác dùng bút chì đỏ viết chữ “tốt” bên cạnh rồi gửi tờ báo cho Ban Biên tập.
Bác Hồ, vốn là nhà nhiếp ảnh, rất đồng cảm với niềm vui thành công và nỗi day dứt khi thất bại của phóng viên. Trong một dịp đi bỏ phiếu bầu đại biểu Quốc hội tại quận Ba Đình (Hà Nội), nhận ra vẻ lúng túng của phóng viên khi bỏ lỡ khoảnh khắc chụp ảnh Bác thực hiện quyền và nghĩa vụ công dân, Bác đã mỉm cười và vỗ nhẹ vài lần trên mặt hòm phiếu, cho phép phóng viên chụp lại. Phóng viên đã có bức ảnh lịch sử khắc họa lần cuối cùng Bác Hồ đi bỏ phiếu trước khi sang “thế giới người hiền”.
Trong lần về thăm quê thứ hai (tháng 12 năm 1961), khi Bác vào tới sân căn nhà ở quê nội Kim Liên, một nữ phóng viên leo lên đống rơm để chụp ảnh Bác nhưng bị ngã. Bác ân cần hỏi thăm và bảo các phóng viên nam nhường chỗ cho cô. Bác cười bao dung và tạo điều kiện thuận lợi cho cô chụp ảnh.
Quan niệm nghệ thuật của Bác Hồ bắt nguồn, phản ánh và phục vụ đời sống. Đối với Bác, nghệ thuật phải làm nhiệm vụ tuyên truyền, nhưng phải là nghệ thuật chân thực và phục vụ nhân dân.
