Sỹ Sô - Nhân chứng lịch sử của đôi bờ Hiền Lương

Là người con quê hương Quảng Trị anh hùng, Hồ Sỹ Sô có mặt trong những ngày đầu cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước. Ông là phóng viên nhiếp ảnh của báo “Thống Nhất” huyện Vĩnh Linh, và là nhân chứng có mặt gần như suốt những năm tháng chiến tranh, Việt Nam bị chia cắt đôi miền Bắc - Nam. Ông được mệnh danh là “Người chép sử khu phi quân sự (DMZ) bằng ống kính” và là tác giả của nhiều bức ảnh tư liệu có giá trị, đặc biệt là những bức ảnh về sông Bến Hải, cầu Hiền Lương. Sỹ Sô nổi tiếng với tác phẩm “Toàn cảnh đôi bờ Hiền Lương”, “Gửi tấm lòng về miền Nam”…

Với tình yêu quê hương và nhiệt huyết với nghề, bằng ống kính của mình Sỹ Sô đã ghi lại những hình ảnh chân thật, sống động về con người, sự kiện, những nhân vật tiêu biểu của quân và dân Quảng Trị trong cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc. Hàng trăm bức ảnh của ông đến nay không những có giá trị về tư liệu lịch sử mà còn mang giá trị nghệ thuật.

Hiện nay, Sỹ Sô đang giữ khoảng 3.000 tấm phim, trong đó có gần 2.000 tấm về khu (DMZ), ghi lại nhiều cột mốc quan trọng của Quảng Trị trong thời kỳ chiến tranh ác liệt. Những cuốn phim của ông từng được bảo quản bằng cách gói trong lá chuối khô. Nhiều câu chuyện về người phóng viên chiến tranh này cũng thật hiếm thấy: ông là người thâm nhập tử lộ Đường 9, cùng bộ đội, dân công hoả tuyến mở đường 20 Quyết Thắng và nhiều tuyến đường Trường Sơn khác, đã sống nhiều phần đời dưới lòng địa đạo Vĩnh Linh, là phóng viên tại Thành cổ trong 81 ngày đêm lịch sử và nhiều chiến trường ác liệt khác của Quảng trị… Nhiều bức ảnh được ông in phóng bằng cách dẫn ánh sáng qua ống pháo sáng thu được của địch từ nóc địa đạo xuống “thiết bị” làm ảnh.

Nhưng ảnh của ông như loé lên trong ánh lửa của nòng súng bởi tính chân thật, mang hơi thở cuộc sống chiến đấu ác liệt.

Một trong những chuyến công tác đặc biệt mà ông lưu giữ trong tâm trí nhất, đó là lần được giao nhiệm vụ chụp Chủ tịch Fidel Castro và Đoàn đại biều Đảng và Chính phủ Cuba không quản ngại nguy hiểm, gian khổ của thời chiến, từ Hà Nội vào thăm tuyến lửa Quảng Trị còn nồng mùi thuốc súng và đạn bom của địch. Những bức ảnh tư liệu quý báu này của Sỹ Sô đã tô thắm thêm tình cảm và tình đoàn kết chiến đấu cao thượng và đẹp đẽ của nhân dân Cuba với câu nói bất hủ của Fidel “Vì Việt Nam, Cuba sẵn sàng hiến dângcả máu của mình”.

Và Bộ ảnh “Fidel Castro - Quảng trị một ngày lịch sử 1973” là một trong hai bộ ảnh của Sỹ Sô được tặng Giải thưởng Nhà nước về văn học, nghệ thuật - lĩnh vực nhiếp ảnh năm 2022. Ông tâm sự về sự kiện này: “Những gì mình đã chụp ngày 8/9 năm đó là lịch sử đầy ấn tượng, rất sâu sắc trong cuộc đời làm báo và chụp ảnh của mình”.

Thời gian 1973 - 1975, khi trụ sở của Chính phủ cách mạng lâm thời Cộng hoà miền Nam Việt Nam được xây dựng trên vùng đất Quảng Trị, Sỹ Sô đã chụp được nhiều tư liệu ảnh quý về Chủ tịch Nguyễn Hữu Thọ và các thành viên Chính phủ trong hoạt động đối nội và đối ngoại của Chính phủ lâm thời Cộng hoà miền Nam Việt Nam góp phần quan trọng vào tiến trình giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước.

Sỹ Sô xuất bản hai cuốn sách ảnh “Quảng Trị - Quê hương” và “Fidel Castro - Quảng Trị một ngày lịch sử 1973” là tập hợp những bức ảnh quý, tiêu biểu trong cuộc đời hoạt động nhiếp ảnh của cá nhân ông. Hồ Sỹ Sô đã để lại cho thế hệ mai sau rất nhiều bức ảnh có giá trị lịch sử, những dấu ấn không thể quên về cuộc sống và chiến đấu vô cùng gian khổ của vùng giới tuyến và cũng là chiến trường nóng bỏng và ác liệt nhất của Khu 4 trong chiến tranh chống Mỹ cứu nước. Qua đó, chúng ta hình dung được trang sử hào hùng của một vùng đất đi vào huyền thoại “Luỹ thép Vĩnh Linh - Quảng Trị anh hùng” của một thời khốc liệt của đạn bom.