 |
| Ảnh: Lưu Trọng Đạt - TTXVN |
Nghệ sĩ Nhiếp ảnh Lê Vượng sinh ngày 28/7/1918, mất lúc 6 giờ 05 phút ngày 21/10/2021, hưởng thọ 104 tuổi.
Sinh ra và lớn lên tại Hà Nội trong một gia đình dòng dõi trí thức, lịch lãm, cả cuộc đời Nghệ sĩ Lê Vượng đã gắn bó với Hà Nội, với nghệ thuật nhiếp ảnh.
Bắt đầu nghiệp nhiếp ảnh từ năm 18 tuổi - khi người cậu của ông mua lại hiệu ảnh Khánh Ký ở Hà Nội, ông đã được theo cậu đi chu du đó đây, sang tận Viêng Chăn (Lào), Phnôm Pênh, cố đô Xiêm Riệp thăm Đế Thiên, Đế Thích của Campuchia... Chính cảnh sắc huy hoàng của vùng đất mới đã cuốn hút, thôi thúc ông ghi lại cảm xúc của mình thông qua ống kính máy ảnh. Sau chuyến đi ấy, hai cậu cháu ông lúc bấy giờ đã rất sớm cho ra mắt được 1 cuốn sách ảnh - nó có ý nghĩa như một dấu mốc đánh dấu bước mở đầu cho hành trình tìm tòi và khám phá vẻ đẹp cuộc sống của ông sau này.
Nhìn lại hành trình 104 năm của ông, nhiếp ảnh không còn đơn thuần là phương tiện mà thực sự đã trở thành đam mê, được ông vận dụng hiệu quả vào nhiều giai đoạn của cuộc đời.
Những ngày Hà Nội sục sôi khí thế tổng khởi nghĩa 1945, vốn có máu nghệ thuật, bên cạnh làm nhiếp ảnh, ông khi đó cùng người anh trai Lê Thiết và em trai Lê Trường đang làm chủ đoàn hát Tố Như, rạp Chuông Vàng, đã bố trí nhiều buổi diễn thuyết để cán bộ Việt Minh vào rạp tuyên truyền đánh Pháp, đuổi Nhật. Có lần khi đang diễn vở "Phụng Nghi Đình" thì bị địch phát hiện, hôm sau Nhật cho người đến lục soát, điều tra chất vấn, may nhờ tài khéo léo cũng như thái độ bình tĩnh, đối đáp chôi chảy của Lê Vượng mà cả đoàn thoát nạn... Những ngày nước sôi lửa bỏng ấy, cũng chính ông đã nhiều lần lái xe xuống Hải Phòng mua vũ khí ủng hộ Việt Minh, đoàn hát Tố Như thì tổ chức nhiều buổi diễn để lấy tiền ủng hộ kháng chiến, ủng hộ cách mạng.
Tám năm theo kháng chiến chống Pháp, ông cùng gia đình tản cư về vùng tự do Thanh Hóa. Tại đây, ông mở hiệu "Việt Nam ảnh quán" để giúp đỡ gia đình, cũng như tham gia dân quân tự vệ và dạy học ở địa phương.
Hoà bình lập lại, theo sự phân công, ông làm biên tập và sáng tác ảnh cho Nhà Xuất bản Mỹ thuật & Âm nhạc.
Cơ duyên lớn nhất khiến ông được biết đến như một nhà dân tộc học, một nghệ sĩ có lẽ từ dấu ấn năm1962, khởi sự từ họa sĩ Nguyễn Đỗ Cung, ông cùng một số đồng nghiệp vinh dự trở thành những người đầu tiên thành lập nên Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam. Ngay sau khi thành lập, ông đã cùng các nhà nghiên cứu Mỹ thuật, họa sĩ, nhà điêu khắc đi khảo sát từng di tích lịch sử, văn hoá, danh thắng, tìm hiểu phong tục, đời sống của các dân tộc để xây dựng nên kho tư liệu và hiện vật quý giá một cách có hệ thống với hàng vạn tấm phim tư liệu về mỹ thuật, kiến trúc, điêu khắc, trang trí trong các đình chùa, miếu mạo, lăng tẩm, tranh, tượng phật... phục vụ công tác nghiên cứu, trưng bày, tham khảo nhằm lưu giữ và phục dựng di tích. Đi qua những năm tháng chiến tranh đầy ác liệt, cùng với chiếc xe đạp và máy ảnh trong tay, ông vẫn bền bỉ rong ruổi, rung cảm và chọn lọc lưu giữ lại muôn vàn khoảnh khắc đẹp của cuộc sống. Để rồi sau này, người đời nhắc nhớ về ông như một kho tư liệu vô cùng quý giá bởi hàng vạn bức ảnh ông chụp đời sống, phong cảnh, kiến trúc đẹp của Hà Nội hay nhiều tỉnh thành Việt Nam và các nước Đông Dương khác. Mà phần đa trong số đó là các công trình văn hóa, kiến trúc của một thời quá vãng, giờ đã không còn.
 |
| Tác phẩm: Sương sớm Hồ Gươm - Tác giả: NSNA Lê Vượng |
 |
| Tác phẩm: Giờ nghỉ - Tác giả: NSNA Lê Vượng |
 |
| Tác phẩm: Cổng chùa Trấn Quốc - Tác giả: NSNA Lê Vượng |
 |
| Tác phẩm: Thỏa lòng - Tác giả: NSNA Lê Vượng |
 |
| Tác phẩm: Trẻ thơ - Tác giả: NSNA Lê Vượng |
 |
| Tác phẩm: Ngóng mẹ - Tác giả: NSNA Lê Vượng |
 |
| Tác phẩm: Vẽ tranh dân gian - Tác giả: NSNA Lê Vượng |
 |
| Tác phẩm: Theo bà lên chùa - Tác giả: NSNA Lê Vượng |
 |
| Tác phẩm: Sự sống và cái chết - Tác giả: NSNA Lê Vượng |
Sẵn khí chất hào hoa, lịch lãm, khiêm nhường, tế nhị, cùng ảnh hưởng rất lớn từ người chú ruột là danh họa Lê Phổ, nhiều tác phẩm ảnh của ông sau này được vinh danh tại các cuộc thi nhiếp ảnh trong nước, quốc tế tại Ba Lan, Liên Xô, CHDC Đức, Hungari... Sở dĩ ảnh ông được công chúng nhiều nước đón nhận như vậy không chỉ vì tính tư liệu, lịch sử, mà hơn hết, đó thực sự còn là những tác phẩm nghệ thuật điển hình, mang đậm dấu ấn hội họa… đúng như nhận xét của người bạn đồng tuế - Nhà văn hóa Hữu Ngọc trong lời đề tựa cho cuốn sách ảnh “Những khoảnh khắc đẹp” được ông xuất bản năm 2012, ở tuổi 94: “Nghệ thuật nhiếp ảnh có nhiều trường phái, nhưng Lê Vượng không chạy theo một trường phái nào cả. Ông đi theo nét đẹp cổ điển, chân phương, rất gần hội họa do bố cục, đường nét, màu sắc, đặc biệt là ảnh phong cảnh. Ảnh của ông gần gũi với hội họa Việt Nam, vốn chịu ảnh hưởng của chủ nghĩa Ấn tượng… Con người dân tộc học trong Lê Vượng hoà quyện trong con người nghệ sĩ, muốn tìm cái đẹp của dân tộc. Toàn bộ ảnh của ông thể hiện những nét đẹp độc đáo của các dân tộc trên đất nước Việt Nam, khơi dậy tình yêu quê hương chân thành, giản dị, chất "lạ" (exotic) luôn cuốn hút người thưởng ngoạn”.
 |
| Tác phẩm: Cổng làng Đường Lâm - Tác giả: NSNA Lê Vượng |
Sinh thời, Nghệ sĩ Lê Vượng đã từng trải lòng: “Mỗi người tìm được niềm vui giúp ích cho đời, được đắm mình với bao thăng trầm lịch sử, văn hoá đất nước, đó là điều hạnh phúc. Tôi tuổi Ngọ nên rất thích di chuyển đây đó. Tôi sớm đến với nghệ thuật nhiếp ảnh, một loại hình văn hoá thẩm mỹ thấm đậm giá trị nhân văn, cô đọng ngôn ngữ tình cảm thị giác và dễ truyền cảm. Suốt chiều dài đất nước là đồng bằng phì nhiêu, những ô ruộng mạ xanh cốm, những cánh đồng trĩu nặng mùa vàng bội thu. Miền cao nguyên đá bốn mùa mây phủ, núi rừng trùng điệp một màu xanh ngát, ruộng bậc thang uốn khúc quanh co. Thung lũng mượt cỏ xanh cho đàn bò lang thang mộng mị. Sông suối êm đềm dòng nước mát, con người thật thà hồn nhiên trong trang phục rực rỡ thêu dệt công phu... Những hình ảnh ấy quyến rũ tôi, thúc giục tôi lên đường đi về nơi ấy!”.
 |
| Tác phẩm: Cội nguồn - Tác giả: NSNA Lê Vượng |
 |
| Tác phẩm: Buổi sáng trên nương - Tác giả: NSNA Lê Vượng |
Ông luôn coi nghề nhiếp ảnh, những người cầm máy ảnh như người đãi cát tìm vàng, con ong cần mẫn tạo mật cho đời. Nhiều khoảnh khắc đẹp được ông chắt lọc từ mật ngọt nơi cảnh sắc thiên nhiên hùng vĩ ẩn hiện trong làn sương sớm, nơi ánh mây lững lờ trôi hay nơi vệt nắng trải dài trên vách tường đất… Hay mật ngọt được ông chắt lọc từ những khuôn mặt người Việt cần cù lao động, ứng xử văn hoá, chiều sâu tâm thức, nhân từng nghĩa cả trong tình làng nghĩa xóm, hồn hậu đưa đón bè bạn gần xa... Tất cả được ônghoà quyện, ngưng đọng thuần khiết trên từng tác phẩm…
 |
| Tác phẩm: Hoa nan - Tác giả: NSNA Lê Vượng |
 |
| Tác phẩm: Chợ ngựa - Tác giả: NSNA Lê Vượng |
 |
| Tác phẩm: Bản ven rừng - Tác giả: NSNA Lê Vượng |
 |
| Tác phẩm: Xuân về - Tác giả: NSNA Lê Vượng |
Với nhiều triển lãm ảnh cá nhân, triển lãm ảnh nhóm ở trong nước và nước ngoài (Mỹ, Rumani, Pháp, Ba Lan, Đức, Malaysia, Trung Quốc, Thổ Nhĩ Kỳ, Ấn Độ, Hồng Kông, Pakistan, Canada, Bangladesh)… Những tác phẩm của ông gây sự thích thú và ấn tượng trong lòng người thưởng ngoạn. Một số tác phẩm của ông còn được trưng bày lưu niên tại các bảo tàng Mỹ thuật của Tây Ban Nha và Mỹ. Tác phẩm của ông cũng góp mặt trong hơn 10 cuốn sách ảnh giới thiệu về văn hoá Việt Nam. Trong đó, đặc biệt phải kể đến bô ảnh "Sắc màu dân tộc" và "Cảnh đẹp Việt Nam" được mời trưng bày tại toà nhà Thượng Viện Pháp ở Pari năm 2014.
 |
| Tác phẩm: Tịch mịch - Tác giả: NSNA Lê Vượng |
Gối Ngựa nay đã mỏi, cánh Hạc đã bay về miền xa thẳm, trái tim người Nghệ sĩ tài hoa sau hơn một thế kỷ sống nhân nghĩa, lao động miệt mài cho cái đẹp, cho Hà Nội, cho cuộc đời và cho nhiếp ảnh nay đã ngừng đập... Nhưng chắc chắn sẽ vẫn còn đó niềm yêu mến, kính trọng của nhiều thế hệ văn nghệ sĩ mỗi khi nhắc nhớ về ông, về Thu tháng 10 Hà Nội. Chắc chắn những “Khoảnh khắc đẹp” của ông sẽ còn được chiêm ngưỡng và lưu giữ mãi… /.
 NSNA Lê Vượng bên thềm Xuân 2021 - Ảnh: Xuân Chính |
Trong suốt quá trình cống hiến của mình, NSNA, công dân Ưu tú Lê Vượng đã được Đảng, Nhà nước phong tặng nhiều huân, huy chương cao quý: - Huân chương Chống Mỹ cứu nước hạng Nhất - Huân chương Lao động hạng Ba - Giải thưởng Lớn: “Bùi Xuân Phái - Vì tình yêu Hà Nội” (năm 2016 ) - Công dân Ưu tú của Thủ đô (năm 2017) - Kỷ niệm chương vì Sự nghiệp Nhiếp ảnh Việt Nam. - Kỷ niệm chương Vì Sự nghiệp Văn học nghệ thuật Việt Nam. - Kỷ niệm chương Vì Sự nghiệp Bảo tồn Bảo tàng Việt Nam. Trong nước, Nghệ sĩ Nhiếp ảnh Lê Vượng được Hội Nghệ sĩ Nhiếp ảnh Việt Nam phong tước hiệu Nghệ sĩ Nhiếp ảnh xuất sắc (E.VAPA). Trên trường quốc tế, Ông là thành viên của Liên đoàn Nhiếp ảnh Nghệ thuật Quốc tế (FIAP), tước hiệu A.FIAP. - Giải thưởng Bifota của Đức với tác phẩm "Đôi bàn tay khéo" (năm 1967) - Giải Nhì triển lãm ảnh tại Liên Xô với tác phẩm "Nghệ nhân Song Hỷ thêu tranh" (năm 1972) - Huy chương Đồng tại CHDC Đức cho tác phẩm "Ruộng bậc thang" (năm 1973) - Giải ACCU của Nhật Bản cho tác phẩm "Hội đền Hùng" (năm 1984) Cùng nhiều ảnh giải thưởng, trưng bày triển lãm tại các cuộc thi trong nước, quốc tế khác. NSNA Lê Vượng còn cộng tác cùng các nhà nghiên cứu lịch sử và văn hóa trong và ngoài nước như Nguyễn Khắc Viện, Hữu Ngọc, Phan Huy Lê, Nguyễn Đỗ Cung, Trần Quốc Vượng... xuất bản một số cuốn sách về lịch sử và văn hóa nghệ thuật Việt Nam giới thiệu với bạn bè thế giới, tiêu biểu như: - “Lịch sử Việt Nam” - “Huế giữa chúng ta” - “Tranh lụa Việt Nam” - “Nghề thủ công mỹ nghệ Việt Nam” - “Điêu khắc đình làng” - “Điêu khắc Chăm” - “Việt Nam quê hương Bác Hồ” - “Văn hóa Việt Nam” - “Văn hóa dân gian Hà Nội”... |
