Nhiếp ảnh và ngọn Cờ Quyết chiến Quyết thắng ở mặt trận Điện Biên Phủ năm 1954

Còn chúng tôi, dưới góc độ nhiếp ảnh, chỉ xin nói đến tính tài liệu, tính lịch sử và niềm kiêu hãnh của những người lính trong các bức ảnh giương cao cờ Quyết chiến Quyết thắng ở trận đánh này. Khi chúng ta sắp xếp những bức ảnh ấy kề bên nhau, thì những câu hỏi, những ý tưởng thú vị đã nảy sinh. Ngọn cờ ấy có sứ mệnh gì, có sức mạnh gì trong cuộc thi đua giết giặc lập công? Và vì sao các nhà nhiếp ảnh mặt trận không ngại hy sinh, luôn luôn  theo sát để chụp được ngọn cờ vinh quang đó mỗi khi nó xuất hiện? Từ bức ảnh đầu tiên phất cờ trên đồi Him Lam, đến bức ảnh cuối cùng cờ được phất trên nóc hầm De Casteris do một người chụp hay nhiều người chụp? Trong tay chúng tôi có 5 bức ảnh về cờ, thì bức ảnh cờ cuối cùng là của Triệu Đại, còn 4 ảnh khác không rõ tác giả. Cùng đi Điện Biên Phủ với Triệu Đại, ngành Nhiếp ảnh có Nguyễn Đình Ưu, Đinh Ngọc Thông, ngành Điện ảnh có Nguyễn Hồng Nghi, Nguyễn Tiến Lợi, Nguyễn Đăng Bẩy..v.v... nhưng trong các vị này, không có ai nhận những bức ảnh cờ Quyết chiến Quyết thắng là của mình. Xét theo phương thức loại trừ, hệ quả có lẽ sẽ là của Triệu Đại. Nhưng chưa đủ bằng chứng, chúng tôi không dám kết luận. Vậy bạn đọc nào biết và có căn cứ, xin cung cấp thêm thông tin.

Các nhà quay phim, chụp ảnh tại mặt trận  Điện biên Phủ chụp ảnh Lưu niệm khi quân ta toàn thắng.  (Ảnh do nhà quay phim Nguyễn Tiến Lợi cung cấp)

Để người xem dễ hình dung về quá trình luân chuyển của ngọn cờ tại chiến dịch Điện Biên Phủ, chúng tôi cung cấp cho bạn đọc một số bức ảnh được lưu giữ ở Phòng Tư liệu - Ban Biên tập ảnh - Thông tấn xã Việt Nam và ảnh trong bản in số 1 & số 2 Báo Hình ảnh Việt Nam (số đặc biệt về chiến thắng Điện Biên Phủ, xuất bản tháng 10 & tháng 12/1954), được lưu giữ ở Thư viện Quốc gia Hà Nội để bạn đọc tham khảo.

Ảnh 1 (VNTTX phát)

Ảnh 1 (VNTTX phát): Đây là cận cảnh Đồi Him Lam, vào thời điểm sau khi 40 khẩu pháo cỡ 70 - 120 ly của quân đội ta trút đạn xuống đồn địch, mở màn chiến dịch Điện biên Phủ ngày 13/03/1954. Ảnh ghi được một thực tế tương phản: Khói đạn chưa tan, đối phương chết la liệt, đối lập với cảnh quân ta thừa thắng xông lên, băng qua xác giặc, truy kích tiếp các ổ đề kháng. Hình ảnh anh bộ đội chân đất, chao mờ nhẹ đang tiếp nối theo đồng đội ở phía trước toát lên khí thế mãnh liệt, tinh thần chiến đấu ngoan cường, làm chủ hoàn toàn chiến trường của quân ta. Đây là một trong những bức ảnh chiến đấu tại trận rất thực, rất xuất sắc của chiến dịch lịch sử Điện Biên Phủ (phim có ký hiệu BK. 1570 do TTXVN đã lưu giữ 67 năm).

Ảnh 2, ký hiệu BK.1515 (VNTTX phát)

Ảnh 2, ký hiệu BK.1515 (VNTTX phát): Toàn cảnh chiến thắng Him Lam. Ảnh chụp trực tiếp, nối ghép bằng 2 phim quét ngang (máy ảnh năm đó còn thô sơ, không thể chụp toàn cảnh (panorama) khi đứng gần đối tượng bằng một lần bấm máy). Bấm máy 2 lần thu được toàn cảnh khu vực trận địa, ghép không lệch... đấy là sự sáng tạo của nhà nhiếp ảnh tài ba gặp khó về kỹ thuật, nhưng lại may mắn chớp được khoảnh khắc có một không hai. Nhờ vậy mà ngày nay chúng ta được tận mắt nhìn rõ một không gian rộng của trận địa và núi đồi san sát kéo dài, có cả các chiến sĩ phất cờ, các chiến sĩ vận động trong chiến hào và xác lính Pháp nằm bên sườn lô cốt ẩn hiện dưới nhiều đám khói nghi ngút. Đây là một bản trường ca bi tráng về chiến tranh, bất cứ người xem ảnh nào cũng phải lặng mình đi, hoặc rung lên bởi sự tàn khốc ám ảnh. Nó là lời kết án, hơn cả lời kết án đối với chủ nghĩa thực dân. Đây cũng là một bức ảnh hiếm thấy trong chiến tranh ở nước ta và các nước trên thế giới vào những năm 50 của thế kỷ trước.

Ảnh 3 (NSNA Triệu Đại cung cấp)

Ảnh 3: Bức ảnh này được chụp lại từ Báo Hình ảnh Việt Nam số 02, tháng 12/1954. Ảnh cho thấy khu vực cầu Mường Thanh còn ngổn ngang dù trắng của phía quân đội Pháp phủ dưới chân cầu. Bộ đội ta đang cấp tập từ chân cầu lên mặt đường, vượt cầu để đánh vào trung tâm. Nhà nhiếp ảnh đã kịp thời ghi lại cảnh tượng này, đúng lúc khi ngọn cờ vừa chớm tới đầu cầu. Bức ảnh này được chụp trước bức ảnh Bộ đội vượt cầu Mường Thanh, nó nằm trong chuỗi ảnh ở khu vực cầu Mường Thanh của Triệu Đại (Ảnh này trong báo Hình ảnh Việt Nam năm 1954 không có tên tác giả, nhưng có tờ báo khác sau này ghi: Ảnh Triệu Đại). Điều này có thể lý giải được, vì trước đây có quan niệm những tài liệu này được công hữu hóa, là tài sản quốc gia, nên không cần ghi tên tác giả. Những năm gần đây có luật sở hữu trí tuệ thì mọi người mới để ý tới tác giả và tác quyền. Do đó người ta biết đấy là ảnh của ai thì ghi tên người đó và kèm theo là chút ít tiền nhuận ảnh cho đúng luật.

Ảnh 4. BK.1577 (VNTTX phát)

Ảnh 4. BK.1577 (VNTTX phát): Ngọn cờ xuất hiện tại sân bay Mường Thanh. Phía trước ảnh, hàng rào dây thép gai đã bị đạn pháo hất tung xuống giao thông hào. Chiếc máy bay phía sau nằm chết dí trên đường băng. Tuy ảnh không sáng đanh, nhưng lại rất có hồn, bố cục chặt chẽ, người cầm cờ và ngọn cờ rất động, trong tư thế xung phong lao lên phía trước, các chiến sĩ đều tay súng lăm lăm tiến lên.

Có thể hình dung, hai ảnh vác cờ xung phong 3 và 4 là gạch nối của ảnh 2- Phất cờ trên đồi Him Lam và ảnh 5-Phất cờ trên nóc hầm De Casteris. Và chúng ta có thể tạm suy luận đây là chặng đường tiến bước của lá cờ từ ngày 13/03 đến ngày 07/05/1954.

Ảnh 5: (VNTTX phát)

Ảnh 5: (VNTTX phát): Gần bảy mươi năm nay, bức ảnh này được sử dụng nhiều nhất, nó trở thành biểu tượng của Điện Biên Phủ huy hoàng. Báo chí trong nước và báo chí nước ngoài hễ nói tới Điện Biên Phủ là người ta lại đưa nó ra cùng những lời bình luận tốt đẹp, cảm phục nhân dân Việt Nam anh hùng, cảm phục quân đội Việt Nam thiện chiến, cảm phục tài chiến lược chỉ đạo cách mạng của Chủ tịch Hồ Chí Minh, cảm phục tài thao lược ứng phó linh hoạt của Đại tướng Võ Nguyên Giáp.

Bức ảnh này cùng series 9 ảnh khác của Triệu Đại về Chiến thắng Điện Biên Phủ đã đem lại cho ông Giải thưởng Nhà nước, năm 2001. Có lẽ chúng ta và tác giả hoặc chưa sưu tầm đủ, hoặc chưa cảm nhận hết giá trị lớn lao sự nghiệp nhiếp ảnh chiến tranh của Triệu Đại, trong đó có bộ sử thi bằng ảnh phong phú, quý hiếm về Điện Biên Phủ. Thiết nghĩ, kho tàng ảnh chống ngoại xâm vô giá của Triệu Đại có tầm vóc hoàn toàn xứng đáng đứng trong Giải thưởng Hồ Chí Minh và ngang vai với bất cứ nhà nhiếp ảnh chiến tranh vĩ đại nào trên thế giới cùng thời với ông. Triệu Đại xứng đáng được như vậy./.