Cảng Vũng Áng ̣(Cảng Lào – Việt): Thách thức và lợi thế phát triển đến năm 2030, tầm nhìn 2050

Tọa lạc trên hành lang kinh tế Đông – Tây (EWEC), tiếp giáp cửa khẩu quốc tế Cầu Treo và cách thủ đô Viêng Chăn (Lào) khoảng 400 km – ngắn hơn tuyến Lào – Thái – Singapore – Cảng Vũng Áng hội tụ nhiều yếu tố để trở thành “cửa ngõ ra biển” của Lào, Bắc Thái Lan và vùng Bắc Trung Bộ Việt Nam.

Kết nối nội địa: Phát huy vai trò cửa ngõ kinh tế Bắc Trung Bộ – Bắc Lào

1. Hạt nhân logistics xuyên biên giới

Cảng Vũng Áng đang từng bước khẳng định vai trò hạt nhân trong phát triển logistics liên vùng, đặc biệt là vùng Tây Nghệ An – Hà Tĩnh – Bắc Lào. Là cửa ngõ biển duy nhất trong khu vực kết nối trực tiếp với quốc lộ 8A và cửa khẩu Cầu Treo, cảng hình thành trục thương mại Lào – Việt – Biển Đông, đóng vai trò “biển hóa” cho các vùng giàu tài nguyên khoáng sản, nông lâm sản như Hương Sơn, Tân Kỳ hay Xiêng Khoảng (Lào).

2. Hạ tầng giao thông thuận lợi

Trục giao thông dày đặc gồm quốc lộ 1A, đường sắt Bắc – Nam, tuyến cao tốc đang thi công, cùng với các trục Đông – Tây như QL8, QL12 giúp hình thành “hệ xương cá” logistics, kết nối hiệu quả cảng với các trung tâm công – nông nghiệp và đô thị vệ tinh như TP. Vinh, thị xã Kỳ Anh, TP. Đồng Hới.

3. Tiềm năng nguồn hàng lớn, ổn định

Cảng hiện là đầu mối xuất khẩu các mặt hàng như than, quặng, thép (Formosa), xi măng, clinker và nông sản miền Tây Nghệ An – Hà Tĩnh. Ở chiều ngược lại, đây cũng là điểm nhập khẩu nguyên vật liệu sản xuất, xăng dầu, thiết bị công nghiệp và hàng tiêu dùng phục vụ khu vực miền núi phía Tây.

4. Phát triển logistics vệ tinh

Với chi phí đất rẻ và vị trí giao thông thuận lợi, các ICD (cảng cạn) nội vùng có thể được phát triển tại Đức Thọ, Hương Sơn (Hà Tĩnh) và Đô Lương (Nghệ An). Mô hình này tạo điều kiện phân phối hàng hóa sâu rộng và giảm áp lực vận tải cho khu vực cảng chính.

5. Lợi thế về chi phí vận tải

Tuyến đường Viêng Chăn – Vũng Áng ngắn hơn 300–500 km so với tuyến qua Bangkok – Laem Chabang, tiết kiệm 2–3 ngày vận chuyển và giảm 20–30% chi phí logistics. Đây là lợi thế cạnh tranh lớn trong bối cảnh chi phí logistics khu vực ASEAN vẫn còn cao.

Liên kết quốc tế: Mở rộng vai trò cửa ngõ Lào – Việt – ASEAN – Đông Á

1. Cửa ngõ biển ngắn nhất ra Đông Á cho Lào và Đông Bắc Thái Lan

Cảng Vũng Áng là đầu mối duy nhất giúp Lào rút ngắn hành trình tiếp cận các thị trường Nhật Bản, Hàn Quốc, Trung Quốc. Hành lang Viêng Chăn – Cầu Treo – Vũng Áng được kỳ vọng sẽ trở thành tuyến giao thương huyết mạch, thay thế phần nào vai trò truyền thống của Bangkok – Laem Chabang.

2. Trung tâm chuỗi cung ứng xuyên biên giới (CBL)

Cảng có khả năng đảm nhận vai trò điểm khởi phát chuỗi cung ứng cho nông sản, khoáng sản, gỗ từ Lào đi các thị trường Đông Á. Liên kết vận tải đa phương thức giữa Việt – Lào – Thái thông qua mô hình đường bộ – cảng cạn – đường biển sẽ hình thành chuỗi logistics liền mạch, hiện đại.

3. Tích hợp logistics lạnh và trung chuyển quốc tế

Cảng Vũng Áng có thể tích hợp hệ thống kho lạnh phục vụ xuất khẩu nông sản từ Lào, đặc biệt sang thị trường Nhật Bản và Hàn Quốc. Đồng thời, nếu hình thành ICD tại Viêng Chăn hoặc Savannakhet, cảng sẽ có cơ hội trở thành cảng trung chuyển chủ lực của Lào, kết nối với cụm cảng quốc tế Singapore – Tanjung Pelepas – Klang.

4. Đề xuất mở tuyến container liên vận quốc tế

Việc hình thành liên danh logistics ba bên Việt – Lào – Thái và phát triển mô hình Free Trade Zone Logistics (khu logistics thương mại tự do) tại Hà Tĩnh hoặc TP. Vinh sẽ tạo đột phá về thể chế và mô hình kinh doanh. Đây là hướng đi chiến lược giúp cụ thể hóa tầm nhìn “Vũng Áng – cảng biển quốc tế” trong hệ thống logistics ASEAN.

Giải pháp chiến lược: Phát triển bền vững và tích hợp công nghệ số

Để hiện thực hóa tiềm năng đó, một số nhóm giải pháp cần được ưu tiên triển khai đồng bộ:

1. Hạ tầng logistics tích hợp

Phát triển cụm cảng – ICD – kho ngoại quan theo mô hình cảng đa chức năng, gắn liền với depot container và hệ thống dịch vụ logistics đồng bộ.

2. Huy động vốn đầu tư chiến lược

Khuyến khích đầu tư theo hình thức PPP hoặc BOT cải tiến, ưu tiên các nhà đầu tư có kinh nghiệm và công nghệ tiên tiến từ Singapore, Hàn Quốc, Lào.

3. Hợp tác thể chế liên quốc gia

Thúc đẩy ký kết hiệp định vận tải liên vận toàn tuyến Lào – Vũng Áng – Việt Nam. Gỡ bỏ rào cản pháp lý nhằm tạo hành lang thương mại thông suốt và bền vững.

4. Ứng dụng công nghệ số

Triển khai AI và dữ liệu lớn trong điều hành cảng, dự báo nhu cầu vận tải, tối ưu hóa điều độ tàu, dòng hàng và chi phí vận hành. Hướng tới xây dựng trung tâm dữ liệu vận tải Bắc Trung Bộ.

5. Phát triển bền vững

Gắn phát triển cảng với bảo vệ môi trường biển Vũng Áng, trồng rừng chắn sóng, thiết lập quỹ an sinh xã hội nhằm bảo đảm sinh kế bền vững cho người dân địa phương

Tầm nhìn 2030 – 2050: Từ cảng khu vực đến cảng quốc tế

Nếu được đầu tư và quy hoạch bài bản, Cảng Vũng Áng không chỉ là “cửa ngõ ra biển” của Lào, mà còn có thể trở thành điểm trung chuyển hàng hóa quốc tế trong chuỗi logistics Đông Nam Á – Đông Á. Từ một cảng biển khu vực, Vũng Áng có cơ hội vươn tầm quốc tế, đóng vai trò đầu mối xuất – nhập khẩu không chỉ cho Việt Nam mà cho cả vùng nội địa ASEAN đang phát triển nhanh chóng.