Bồn bồn – từ loài cây hoang dại đến mô hình sinh kế bền vững của nông dân Cà Mau

Tỉnh Cà Mau vốn rất nổi tiếng với việc áp dụng nhiều mô hình xen canh, đa dạng cây trồng, vật nuôi rất hiệu quả. Nhờ đó, nhiều hộ nông dân địa phương đã có được nguồn thu nhập ổn định, đủ trang trải cho cuộc sống hằng ngày, từng bước vươn lên phát triển kinh tế.

Hiện nay, mô hình trồng bồn bồn tại các xã như: Khánh An, Khánh Lâm, Cái Nước, Tân Hưng… phát triển khá. Trước đây, bồn bồn chỉ mọc tự nhiên trong vuông tôm, kênh mương, người dân cắt về làm rau ăn hoặc cho gia súc. Hiện nay, loại cây dân dã này đã trở thành sản phẩm quen thuộc tại các chợ nông sản, siêu thị, thậm chí xuất hiện trong thực đơn của nhiều nhà hàng bởi hương vị giòn ngọt, dễ chế biến và đậm chất miền Tây.

Từ việc trồng lúa kém hiệu quả, gia đình bà Nguyễn Thị Hường, ấp 11, xã Khánh Lâm đã mạnh dạn chuyển đổi sang trồng bồn bồn kết hợp nuôi cá đồng. Đến nay, hơn 3 năm, mô hình này đã đem lại nguồn thu nhập ổn định cho gia đình bà Hường. “Hồi trước tôi làm lúa 2 vụ, hiệu quả thấp. Thấy chị em trong xóm trồng bồn bồn hiệu quả, tôi làm theo. Tháng nắng thì mỗi tháng thu hoạch một lần, tháng mưa thì 2 tháng thu một lần. Mỗi đợt nhổ được từ 100–200kg, giá bán hiện nay dao động từ 15.000–25.000 đồng/kg. Công việc vừa dễ làm vừa có thu nhập khá”, bà Hường nói.

Theo bà Hường, bồn bồn phát triển tự nhiên, gần như không cần phân bón hay thuốc hóa học. Khi kết hợp với nuôi cá đồng, cây giữ cho môi trường nước ruộng trong sạch, có thể tạo thêm nguồn thu nhập đáng kể khác.

Từ hiệu quả của mô hình, nhiều hộ dân Khánh Lâm cũng chuyển sang trồng bồn bồn như mô hình “lấy ngắn nuôi dài”. Chờ đến khi cá đồng lớn thì thu hoạch đồng bộ, nhờ đó, cây bồn bồn trở thành “cứu cánh”, giúp bà con duy trì cuộc sống.

Ông Trần Văn Bình, nông dân ấp 7, xã Khánh Lâm cho biết: “Một công đất (1.000 m2) bồn bồn cho thu nhập 10–12 triệu đồng/vụ. Bà con tận dụng bờ bao, bãi đất thấp để trồng, vừa sạch môi trường vừa cải thiện bữa cơm, nhờ cây này mà nhiều hộ đã thoát nghèo”.

Trước đây, xã Khánh Lâm có tỷ lệ hộ nghèo cao, đời sống phụ thuộc vào rừng và vuông tôm. Khi đưa bồn bồn vào sản xuất, địa phương đã mở ra hướng đi phù hợp điều kiện sinh thái, vừa đa dạng hóa nguồn thu, vừa hạn chế bỏ đất hoang.

Bà Trần Hồng Ửng, Chủ tịch UBND xã Khánh Lâm, diện tích bồn bồn của xã tuy không lớn nhưng tăng dần qua từng năm, do hiệu quả sản xuất cao và ít chi phí đầu tư. “Bồn bồn không chỉ là cây thực phẩm mà còn có tác dụng bảo vệ môi trường sinh thái. Xã phối hợp ngành chuyên môn tập huấn kỹ thuật, hỗ trợ bà con cải tiến khâu thu hoạch, bảo quản. Đồng thời, chúng tôi kêu gọi doanh nghiệp bao tiêu, xây dựng thương hiệu để nâng cao giá trị sản phẩm”, bà Ửng thông tin.

Thực tế, một số HTX và cơ sở chế biến trong tỉnh đã chú ý đến sản phẩm bồn bồn. Các món dưa chua, bồn bồn muối tỏi ớt đóng hộp bắt đầu được thị trường đón nhận, không chỉ tiêu thụ trong tỉnh mà còn có tiềm năng xuất bán liên tỉnh, xuất khẩu. Đây là cơ hội để nông dân nâng cao thu nhập, biến cây dân dã thành hàng hóa giá trị.

Cây bồn bồn sinh trưởng tốt trên đất phèn mặn, ít công chăm sóc, chi phí thấp, rất phù hợp với xu thế sản xuất nông nghiệp sinh thái. Trong bối cảnh biến đổi khí hậu diễn biến phức tạp, bồn bồn được xem là mô hình “thuận thiên”, góp phần giữ cân bằng môi trường và tăng khả năng chống chịu của hệ sinh thái vuông tôm.

Ngoài ra, tận dụng lợi thế từ nguồn nguyên liệu bồn bồn tại địa phương, nhiều hộ dân tại Cà Mau đã nghiên cứu và sáng tạo ra các sản phẩm túi xách, ba lô, ví với kiểu dáng đẹp mắt, được nhiều người yêu thích và được công nhận OCOP 3 sao. Chị Phạm Thị Hồng Nguyên, xã Lương Thế Trân, tỉnh Cà Mau là nông dân điển hình.

Theo chị Nguyên, cây bồn bồn vốn là đặc sản của Cà Mau. Tuy nhiên, người dân chỉ lấy phần lõi non của cây để chế biến thành món ăn hoặc làm dưa, còn riêng phần lá thì bỏ đi. Do nhận thấy độ dẻo dai của lá bồn bồn khô nên tôi đã nghĩ đến việc tạo ra sản phẩm mới từ nguyên liệu bị bỏ đi này. Tôi bắt thực hiện ý tưởng và gặp không ít khó khăn, phải mất nhiều thời gian, công sức đan đi đan lại nhiều lần vì sản phẩm không như ý muốn và phải trải qua thời gian nghiên cứu, tích lũy kinh nghiệm mới đạt được thành công.

Hiện tại, mỗi tháng chị Nguyên xuất bán được hơn hàng trăm sản phẩm các loại, với giá bán dao động từ 200 – 500 ngàn đồng/sản phẩm, tùy loại. Thị trường tiêu thụ chủ yếu tại thành phố Hồ Chí Minh và Hà Nội.

Ngành nông nghiệp tỉnh Cà Mau đánh giá, phát triển bồn bồn kết hợp nuôi tôm là mô hình phù hợp để nhân rộng ở nhiều địa phương. Nếu được hỗ trợ về tiêu thụ và chế biến, sản phẩm này hoàn toàn có thể trở thành đặc sản nông nghiệp, góp phần giảm nghèo, nâng cao đời sống người dân vùng sinh thái U Minh.

Trên vùng đất ngập mặn Cà Mau, cây bồn bồn (cỏ năn) đang trở thành sinh kế mới, giúp nhiều hộ dân cải thiện thu nhập, từng bước thoát nghèo bền vững. Loại cây dân dã vốn mọc tự nhiên nay được nông dân tận dụng phát triển kinh tế, mở hướng đi cho sản phẩm đặc trưng vùng sinh thái rừng – ngập nước Cà Mau.