Trong bối cảnh Việt Nam đang bước vào giai đoạn phát triển mới với khát vọng hùng cường trong kỷ nguyên mới, việc thu hút trí thức, chuyên gia, doanh nhân kiều bào trở về đóng góp cho đất nước trở thành yêu cầu cấp bách.
Tại tọa đàm trực tuyến “Làm sao thu hút 100 nhân tài, chuyên gia Việt kiều về nước?” do Báo Dân Việt tổ chức ngày 21/8, nguyên Ủy viên Trung ương Đảng, nguyên Bộ trưởng Bộ Thông tin và Truyền thông Lê Doãn Hợp đã nêu nhiều luận điểm sâu sắc, vừa mang tính khái quát chiến lược, vừa đúc kết từ trải nghiệm thực tiễn.
Điểm nổi bật trong phát biểu của ông là sự nhấn mạnh đến yếu tố chính sách – yếu tố quyết định biến khát vọng thành hành động, biến lời hiệu triệu thành hiện thực. Trong đó nhấn mạnh tầm nhìn chiến lược của Tổng Bí thư Tô Lâm trong chính sách thu hút nhân tài.
Chính sách là động lực, nghị quyết phải biến thành hành động
Theo ông Lê Doãn Hợp, chủ trương thu hút nhân tài không phải bây giờ mới được đặt ra, mà gần như “nhiệm kỳ nào cũng nói”. Nhưng vấn đề là chủ trương chỉ thực sự đi vào cuộc sống khi có chính sách đủ mạnh, đủ đột phá. Ông dẫn chứng từ lịch sử: Đại hội IV năm 1976 đã đặt mục tiêu 21 triệu tấn lương thực, nhưng nhiều năm loay hoay không đạt. Chỉ đến khi có Chỉ thị 100 và chính sách Khoán 10, nông nghiệp mới bứt phá, sản lượng lúa vượt xa mục tiêu. “Muốn có lương thực thì phải có chính sách phát triển cây lúa, muốn có đường phải có chính sách phát triển cây mía”, ông đúc kết.
Thông điệp ở đây rất rõ: nghị quyết chỉ là nhận thức, còn chính sách mới là lợi ích, là động lực phát triển. Muốn thu hút nhân tài, cần những cơ chế vượt khung, đặc thù, đủ sức cạnh tranh với thế giới.
“Trong gợi mở của Tổng Bí thư Tô Lâm nhấn mạnh về chính sách vượt khung chính sách để thu hút ít nhất 100 chuyên gia hàng đầu về nước làm việc và đó là chính sách bứt phá”, ông nói.
Một vấn đề quan trọng được ông Lê Doãn Hợp đặt ra: “Thế nào là người tài?”. Theo ông, không phải cứ “tự xưng thông minh” là nhân tài, mà cần có tiêu chuẩn rõ ràng. Ông đưa ra 3 thước đo cốt lõi.
Thứ nhất là tầm nhìn xa trông rộng, biết dự báo và chuẩn bị cho tương lai. Thứ hai là khả năng tập hợp người tài khác. Thứ ba là có sản phẩm, kết quả cụ thể, tài năng phải được đo bằng thành quả chứ không phải bằng thời gian tại vị.
“Bây giờ Tổng Bí thư Tô Lâm muốn đất nước bứt phá nhanh thì phải tìm cách tập hợp người tài. Nhắc đến những bài học sử dụng nhân tài của Bác Hồ thấy sự vĩ đại của Người, Bác tập hợp được ngoài cái tài của người đó ra, còn cả đạo đức của họ”, ông nói và nhấn mạnh thêm, việc đánh giá cán bộ không thể chỉ nhìn vào chỉ tiêu kinh tế chung chung mà phải dựa trên ba chỉ số rõ ràng: thu ngân sách, giá trị sản xuất tăng thêm và lòng dân. Một cán bộ thực sự có tài là người vừa thúc đẩy kinh tế phát triển, vừa giữ được sự yên ổn trong dân, không để xảy ra khiếu kiện phức tạp.
“Ví dụ anh về làm Chủ tịch một xã thì chúng tôi so anh với người tiền nhiệm. Trong đó có 3 thước đo là “thu ngân sách”, “giá trị sản xuất tăng thêm” - tức là lợn, gà, trâu, bò, lúa, ngô khoai… Chúng ta đo sản phẩm chứ không đo GDP. Trước đây tôi làm Chủ tịch UBND tỉnh Nghệ An, còn anh Trương Đình Tuyển làm Bí thư Tỉnh ủy, chúng tôi thống nhất rằng không đo GDP vì trùng lặp. GDP của đất nước thì được chứ còn của xã, huyện, tỉnh không chính xác”, ông nói.
Nguyên Bộ trưởng Lê Doãn Hợp cũng nhấn mạnh, muốn tập hợp và phát huy nhân tài, người đứng đầu phải có bản lĩnh và tầm nhìn. Theo ông, chính sách quan trọng, nhưng thái độ và phong cách của lãnh đạo còn quan trọng hơn. Nhân tài không chỉ cần đãi ngộ vật chất, mà trước hết cần sự tôn trọng, cần được tạo điều kiện để cống hiến.
“Đã làm lãnh đạo thì quan trọng nhất là tập hợp người tài, nhưng quan trọng hơn là tạo ra một bầu không khí đoàn kết, hữu nghị, tin cậy lẫn nhau và sáng tạo, chứ còn để cấp dưới đối phó là hỏng. Chúng ta phải để cấp dưới sáng tạo, và khi đã sáng tạo với mục tiêu yêu nước thương dân thì mới thay đổi được. Làm được điều này phải có chính sách đi kèm. Chúng ta phải học thêm các nước trên thế giới”, ông nói.
Ông cũng thẳng thắn chỉ ra: “Chúng ta cần phải loại bỏ kiểu chọn những người được lòng, chứ không phải là được việc”. Chính vì vậy, đã đến lúc phải đổi mới tư duy, lựa chọn cán bộ theo chuẩn mực “vừa có tài, vừa có đức”, tránh xa “ba loại quan” nguy hiểm: quan tham thì dễ bị mua, quan dốt thì dễ bị lừa, quan ngu ngơ thì dễ bị lợi dụng.
“Chúng ta phải học Bác Hồ chọn những người yêu nước thương dân, có dân thì có nước, có nước thì có dân, yêu nước thì phải làm cho nước mạnh, thương dân thì phải làm cho dân giàu. Bác Hồ từng nói nước độc lập mà dân vẫn nghèo khó thì độc lập không có ý nghĩa gì.
Nếu cán bộ tham ô thì không thể gọi là yêu nước, vì anh lấy tiền của Nhà nước về cho anh thì Nhà nước sẽ yếu đi, và anh tham nhũng của dân thì làm sao gọi là thương dân được. Nên tôi thấy 4 chữ của Bác Hồ là "yêu nước, thương dân" cực kỳ chuẩn trên mọi lĩnh vực. Chúng ta đừng nói nhiều sẽ quên mất, nói nhiều nó loãng ra. Làm cán bộ là phải ‘yêu nước, thương dân’. Chúng ta thấy rằng, tất cả những trí thức được Bác Hồ mời từ Paris năm 1946 về họ đều suốt cả cuộc đời cộng sự cho 'công - nông', phấn đấu hết mình vì dân tộc, vì đất nước, không đòi hỏi gì cả”, ông Hợp nhấn mạnh.
Thời cơ “chín muồi” để thu hút nhân tài toàn cầu
Ông Lê Doãn Hợp khẳng định: Dòng chảy trở về cống hiến của người Việt Nam ở nước ngoài là thực tế có thật. Nhiều doanh nhân thành đạt hiện nay – như Phạm Nhật Vượng (Vingroup), Lê Viết Lam (Sun Group), Đặng Khắc Vĩ (VIB), Nguyễn Cảnh Sơn (Eurowindow)… đều là những Việt kiều từ nhiều năm trước. Họ chính là minh chứng sống động cho chủ trương thu hút nhân tài từ nước ngoài về.
Không chỉ trong kinh tế, lịch sử cũng cho thấy trí thức Việt kiều luôn gắn bó với Tổ quốc. Ông nhắc lại một câu nói thấm thía của nhà khoa học Hoàng Xuân Hãn: “Đời người hạnh phúc nhất là được sinh ra, trưởng thành, cống hiến và chết trên đất nước của mình”.
Theo ông Hợp, hiện nay mọi điều kiện để thu hút nhân tài Việt kiều đã “chín muồi”. Một mặt, đất nước đang ở giai đoạn chuyển mình mạnh mẽ, khát vọng phát triển mãnh liệt. Mặt khác, tình cảm của kiều bào với quê hương vẫn luôn sâu nặng – “người ta có thể đưa một con người ra khỏi quê hương, nhưng không thể đưa quê hương ra khỏi trái tim một con người”.
“Cho nên tình yêu đó là cộng với sự hiệu triệu của của đất nước, của Tổng Bí thư Tô Lâm, của người đứng đầu chính quyền nữa thì là quá chín muồi để hội tụ. Khi chính sách được triển khai bài bản tôi tin chắc rằng rất nhiều người tài Việt kiều trở về góp phần xây dựng phát triển đất nước”, ông Lê Doãn Hợp nói.
Tuy nhiên, ông cũng lưu ý, để biến thời cơ thành hiện thực, Việt Nam phải thay đổi mạnh mẽ. Thủ tục hành chính phải đơn giản, “đặc cách” cho người tài. Chính sách đãi ngộ phải đủ cạnh tranh – “một người làm ra lợi ích một tỷ đồng/năm thì ít nhất phải được hưởng 50% để họ tiếp tục sáng tạo”.
Nói thêm về nhân lực toàn cầu, ông dẫn chứng: Vietnam Airlines trở thành một hãng hàng không có thể ngang tầm thế giới một phần có nhiều phi công người nước ngoài, và đây là nhân lực toàn cầu; nhà máy Vinfast ở Hải Phòng cũng sử dụng nhân lực toàn cầu từ thiết kế đến sản xuất. Hay như một kỹ sư phần mềm của Việt Nam chỉ cần ngồi một chỗ mở Ipad ra là làm việc được với cả thế, có thể một tháng kiếm được 100.000 USD thì đây cũng là công dân toàn cầu. "Như vậy, đôi khi chỉ cần một cái đầu, một cái máy tính, một cái mặt bàn và một cái ghế ngồi là tạo ra của cải. Thế thì chúng ta phải tập hợp những người này lại để cùng nhau đưa đất nước vươn mình phát triển hùng cường, dân giàu, nước mạnh...", ông nói.
Việt Nam sẽ hội tụ được dòng chảy trí thức kiều bào trở về cùng phát triển đất nước
Nguyên Bộ trưởng Lê Doãn Hợp cũng thẳng thắn nhìn nhận những hạn chế hiện nay. Giáo dục Việt Nam sản sinh nhiều người có bằng cấp, hiện có hàng nghìn tiến sĩ, thạc sĩ nhưng số chuyên gia đầu ngành thực sự lại rất ít. Lý do là chúng ta chưa coi trọng phát triển theo năng khiếu, sở trường, mà nặng về áp đặt từ phụ huynh và xã hội.
Trong quản lý, ông cho rằng cần kết hợp “nguyên lý và tâm lý”. Nhà lãnh đạo giỏi không chỉ am hiểu pháp chế, quy định, mà còn biết quan tâm đến tâm lý con người. Một sự thấu hiểu, sẻ chia có thể tạo ra động lực cống hiến mạnh mẽ hơn bất cứ mệnh lệnh nào.
Câu chuyện ông kể về một chủ nhiệm nhà in ở Sài Gòn năm 1975 – người ghi nhớ từng ngày giỗ, ngày trọng đại của công nhân để chia sẻ là minh chứng cho triết lý: quản lý là phải quản có lý, mà lý cao nhất chính là tâm lý con người. Cụ thể, khi ông vào quân quản Sài Gòn năm 1975, khi đang ăn sáng và uống cafe với ông chủ nhà in Khắc Hạnh là ông Lê Hoàng thì thấy ông bảo thư ký gọi một cậu công nhân đến và nói rất tâm lý: “Nếu tôi không nhớ nhầm thì hôm nay là ngày giỗ ông cụ của anh, tôi cho anh nghỉ một ngày để lo hương khói cho cụ, tôi có chuẩn bị một ít hoa quả, anh đưa về đặt lên bàn thờ nói hộ với cụ là “tôi vừa đến thắp hương cho cụ”. Qua câu chuyện đó thấy người chủ cực kỳ tâm lý, như thế thì công nhân làm hết mình với chủ.
Trong chia sẻ của mình, ông Lê Doãn Hợp cũng nhiều lần bày tỏ niềm tin rằng nếu có cơ chế chính sách phù hợp, Việt Nam sẽ hội tụ được dòng chảy trí thức kiều bào trở về. Bởi lẽ, “người Việt Nam đi ra ngoài thế giới đều là những người tư duy táo bạo”, và khi quê hương cất tiếng gọi, họ sẵn sàng trở về để cống hiến.
Nguyên Ủy viên Trung ương Đảng, từng trải qua thực tiễn với 18 chức danh của Nhà nước, 11 lần làm cấp Trưởng, 7 lần làm cấp phó tổng kết bằng một so sánh hình ảnh: “ Đất nước ta có truyền thống khi còn nghèo, con người ra đi để tìm con đường làm giàu cho dân tộc. Khi đất nước phát triển, chính là lúc họ trở về”.
Phát biểu của nguyên Bộ trưởng Lê Doãn Hợp tại tọa đàm trực tuyến “Làm sao thu hút 100 nhân tài, chuyên gia Việt kiều về nước?” do Báo Dân Việt tổ chức, không chỉ là những chia sẻ cá nhân, mà còn gợi mở hướng đi chiến lược cho đất nước. Muốn thu hút nhân tài, phải có chính sách vượt khung. Muốn chọn được nhân tài, phải có thước đo chuẩn mực. Muốn phát huy nhân tài, người đứng đầu phải biết lắng nghe, biết tôn trọng và tạo môi trường sáng tạo.
Trong bối cảnh Việt Nam đặt mục tiêu phát triển nhanh, bền vững, chủ trương thu hút 100 nhân tài Việt kiều về nước càng có ý nghĩa chiến lược. Nếu kết hợp được khát vọng dân tộc với chính sách đột phá, cùng thái độ cầu thị của lãnh đạo, chắc chắn sẽ có một “cuộc hồi hương trí tuệ” mạnh mẽ, góp phần đưa đất nước cất cánh.
Trước đó, cũng chia sẻ tại tọa đàm, ông Lê Doãn Hợp, nguyên Bộ trưởng Bộ Thông tin và Truyền thông cho rằng: Lời kêu gọi của Tổng Bí thư Tô Lâm là “đúng đắn, thời sự, thời cuộc và thời đại”. Ông phân tích: “Muốn đất nước phát triển nhanh, phải có nhân tài. Chủ tịch Hồ Chí Minh trước đây mời được trí thức Việt kiều về để đóng góp cho đất nước là vì họ tin vào chế độ mới, tin vào người đứng đầu. Ngày nay, đất nước có hàng triệu người Việt ở nước ngoài, chúng ta càng phải khơi dậy niềm tin ấy để quy tụ họ về cống hiến”.
Chủ trương này nếu được triển khai đồng bộ, bài bản sẽ khơi dậy lòng tự hào, trách nhiệm và tình yêu nước trong mỗi người con xa xứ. Đó cũng là lời khẳng định mạnh mẽ rằng Việt Nam luôn rộng mở vòng tay đón nhận trí tuệ, tâm huyết của mọi người Việt, dù ở bất kỳ nơi đâu, cùng hướng tới mục tiêu xây dựng một Việt Nam hùng cường, thịnh vượng.
"Đất nước muốn phát triển nhanh thì trước hết phải chọn và sử dụng được người tài. Muốn có người tài thì cần tạo được môi trường tập hợp, trọng dụng và phát huy họ. Trước tiên, phải quy tụ được đội ngũ trí tuệ trong nước. Khi bạn bè quốc tế nhìn thấy chúng ta biết tôn trọng, đề cao người tài của chính mình, thì niềm tin đối với Việt Nam càng được củng cố", ông Hợp nhấn mạnh.
